Noot 22. Massage

Uitgangsvraag
Wordt massagetherapie aanbevolen als aanvulling op de oefentherapeutische interventie bij patiënten met heup- en/of knieartrose ter verbetering van fysiek functioneren?
Deze uitgangsvraag is beantwoord door middel van een systematisch literatuuronderzoek. De conclusie is gebaseerd op twee RCT’s.[2,3]

Conclusie vanuit de literatuurstudie

Uitkomstmaat ‘fysiek functioneren’ (door de patiënt gerapporteerde uitkomsten). Er bestaat een klein effect van massagetherapie (30-60 minuten wekelijks of tweewekelijks) ter aanvulling op de oefentherapeutische interventie op het fysiek functioneren van mensen met knieartrose, vergeleken met oefentherapie waarbij geen massagetherapie wordt aangeboden. De kwaliteit van het bewijs is zeer laag. Daarnaast lijkt er ook een effect op pijn te zijn. Het effect van massagetherapie bij mensen met heupartrose is onbekend.

Van bewijs naar aanbeveling

Er is bewijs van zeer lage kwaliteit dat massage, als aanvulling op oefentherapie, mogelijk effectief is in het verbeteren van fysiek functioneren (klein effect) en het verminderen van pijn. Op basis van de grote onzekerheid over het effect, de duur van de onderzochte interventie (30-60 minuten) en de verwachte te verwaarlozen meerwaarde van de interventie boven de gebruikelijke zorg (i.e., oefentherapie en voorlichting/adviezen) enerzijds, en de waarde die sommige patiënten kunnen hechten aan deze interventie en het mogelijke effect op pijn (daarmee mogelijke ondersteuning van de oefentherapie) anderzijds, is de werkgroep van mening dat de interventie conditioneel afgeraden kan worden voor zowel heup- als knieartrose (‘bied bij voorkeur niet aan’).

Aanbeveling

Bied bij voorkeur geen massagetherapie aan bij patiënten met heup- of knieartrose.

Complete uitgangsvraag volgens PICO
Wordt behandeling behandeling met massagetherapie (I) vergeleken met geen behandeling met massagetherapie (C) aanbevolen voor de behandeling van patiënten met heup- en/of knieartrose (P) ter verbetering van fysiek functioneren (O)?

Zoekstrategie

Er is door het KNGF op 14 augustus 2017 een zoekactie uitgevoerd in PubMed, EMBASE, Web of Science, Cochrane Library, CENTRAL, EmCare en CINAHL, naar samenvattingen van de literatuur (i.e. systematische reviews; SR’s) en RCT’s (RCT’s) met betrekking tot de effectiviteit van massagetherapie ten aanzien van fysiek functioneren bij patiënten met heup- en knieartrose. 

Selectiecriteria systematische review

Zoektermen

Gevonden literatuur

De literatuursearch met betrekking tot niet-oefentherapeutische interventies, waaronder massagetherapie, bij patiënten met heup- en knieartrose leverde 478 systematische literatuurstudies en 1157 RCT’s op. De systematische review van Bervoets et al. vormt de basis voor beantwoording van deze uitgangsvraag.[1] Deze review omvatte literatuur tot oktober 2014 en scoort goed op de AMSTAR (8/10). Uiteindelijk voldeden twee RCT’s (n = 193) uit de review aan de selectiecriteria bij de uitgangsvraag.[2,3] Een aanvullende search binnen alle oorspronkelijk gevonden RCT’s leverde geen andere RCT’s op die aan de selectiecriteria voldeden.

Zie de flowchart voor een totaaloverzicht van de systematische literatuurstudie.

Systematische literatuurstudie naar de effectiviteit van massage.

Om de aanbeveling omtrent deze uitgangsvraag op basis van juiste argumentatie te kunnen formuleren, is voor deze specifieke interventie, op verzoek van de werkgroep, pijn als secundaire uitkomstmaat toegevoegd.Binnen de geïncludeerde systematische review naar het effect van massage op de uitkomstmaat pijn is daarom aanvullend narratief gekeken (zonder weging van het bewijs).

Beschrijving studies

• Perlman et al., 2011.[2] De RCT is uitgevoerd in de Verenigde Staten. Er werden 125 mannelijke en vrouwelijke patiënten met knieartrose geïncludeerd. De patiënten werden gerandomiseerd toegewezen aan vier groepen (n = 25). Drie groepen kregen massagetherapie (30 of 60 minuten wekelijks of tweewekelijks) als aanvulling op de oefentherapie en één groep kreeg enkel oefentherapie (n = 63). De massagetherapie bestond uit massage (i.e., effleureren, petrisseren, frictioneren, vibreren en tapoteren) van de onderste en bovenste extremiteit, met de nadruk op de onderste extremiteit. Follow-up: 24 weken.
• Perlman et al., 2006.[3] De RCT is uitgevoerd in de Verenigde Staten. Er werden 68 mannelijke en vrouwelijke patiënten met knieartrose geïncludeerd. De patiënten werden gerandomiseerd toegewezen aan twee groepen: één groep kreeg massagetherapie (30 of 60 minuten wekelijks of tweewekelijks) ter aanvulling op oefentherapie (n = 34) en één groep kreeg enkel oefentherapie (n = 34). De massagetherapie bestond uit massage (i.e., effleureren, petrisseren, frictioneren, vibreren en tapoteren) van de onderste en bovenste extremiteit, met de nadruk op de onderste extremiteit. Follow-up: 16 weken.

Kwaliteit van bewijs

Uitkomstmaat ‘fysiek functioneren’ (door de patiënt gerapporteerde uitkomsten) bij vergelijking van massage-therapie plus oefentherapie vs. enkel oefentherapie: Beide studies hebben een redelijke RoB, dus er vindt afwaardering plaats op basis van design. Inconsistentie en mate van indirectheid waren niet van toepassing en behoefden geen afwaardering. Onnauwkeurigheid was van toepassing vanwege het geringe aantal deelnemers in totaal (n = 118). De kans op publicatiebias lijkt reëel, daarom is hiervoor afgewaardeerd. De kwaliteit van bewijs wordt op basis van GRADE als ‘zeer laag’ beoordeeld.

Methodologische kwaliteit van de geïncludeerde studies.

Effectiviteit

• Uitkomstmaat ‘fysiek functioneren’ (door de patiënt gerapporteerde uitkomsten) bij vergelijking van massagetherapie plus oefentherapie vs. enkel oefentherapie. Zowel Perlman et al. als Perlman et al. laten zien dat er ten aanzien van fysiek functioneren een klein verschil in effect is ten gunste van massagetherapie plus oefentherapie ten opzichte van enkel oefentherapie.[2,3] (tabel 22.4)
• Uitkomstmaat ‘pijn’ (op basis van reeds geïncludeerde literatuur) bij vergelijking van massagetherapie plus oefentherapie vs. enkel oefentherapie. De SR van Bervoets et al. die de basis vormde voor de beantwoording van de uitgangsvraag met fysiek functioneren als uitkomstmaat concludeert dat bij patiënten met knieartrose massagetherapie mogelijk ook een effect op pijn heeft.[1]

Evidencetabel effectiviteit massagetherapie bij heup- en/of knieartrose.

Evidence to decision

Voor het bepalen van de formulering (richting en sterkte) van aanbevelingen zijn, naast de conclusie uit de wetenschappelijke literatuur, ook aanvullende overwegingen (o.a. waarden/voorkeuren van de patiënt, toepasbaarheid in de praktijk) meegenomen. Hiervoor is de ‘Evidence to decision’ methode van GRADE gevolgd en het bestaande ‘GRADE Evidence to decision’ formulier in het Nederlands vertaald. Dit formulier is door de werkgroep tijdens een werkgroepvergadering besproken, waarna de formulering van de aanbeveling is bepaald. 

Evidence to decision formulier.

• 1. Bervoets DC, Luijsterburg PA, Alessie JJ, et al. Massage therapy has short-term benefits for people with common musculoskeletal disorders compared to no treatment: a systematic review. J Physiother. 2015;61(3):106-16.

• 2. Perlman AI, Ali A, Njike VY, et al. Massage therapy for osteoarthritis of the knee: a randomized dose-finding trial. PLoS One. 2012;7(2):e30248.

• 3. Perlman AI, Sabina A, Williams AL, et al. Massage therapy for osteoarthritis of the knee: a randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2006;166(22):2533-8.