Prevalentie

Kwetsbaarheid bij ouderen is een veelvoorkomende dynamische en complexe gezondheidsstatus. De verschillende definities die in de literatuur gehanteerd worden voor kwetsbaarheid, bemoeilijken een eenduidige bepaling van de prevalentie. Echter, wanneer wordt uitgegaan van het conceptueel model van Gobbens, die ook bij het CBS en het RIVM aangehouden wordt (Gobbens 2015), dan wordt een prevalentie van kwetsbaarheid bij ouderen in Nederland (70 tot 81-jarigen) gevonden van 34.6% (RIVM 2015). Binnen dit model van kwetsbaarheid spelen verschillende risicofactoren binnen het fysieke, psychische, sociale en cognitieve domein een rol. Hoewel kwetsbaarheid niet veroorzaakt wordt door een toenemende leeftijd, is er wel een positieve relatie tussen leeftijd en de prevalentie van kwetsbaarheid. Het aantal kwetsbare ouderen zal, gezien de vergrijzing, naar verwachting verder toenemen (NIDI en CBS 2021).

Klinisch beeld en beloop

Het klinische beeld van kwetsbaarheid bij ouderen betreft een scala van symptomen en functionele beperkingen zien binnen het fysieke, sociale, cognitieve en psychische domein. Zo is er bij kwetsbare ouderen vaak sprake van ondervoeding, verminderde spierkracht, vermoeidheid, verminderde mobiliteit, een verhoogd valrisico, eenzaamheid en somberheid. Cognitieve problemen kenmerken zich vaak door geheugenverlies, een verminderd concentratievermogen en problemen met de executieve functies. Kwetsbaarheid wordt gezien als een dynamische gezondheidstoestand. Iemands kwetsbaarheidsstatus kan verslechteren door bepaalde levensgebeurtenissen en ziekten, maar ook verbeteren. Er zijn veel verschillende risicofactoren en beschermende factoren die elkaar beïnvloeden en de mate en snelheid van verslechtering of verbetering bepalen. Bij toenemende kwetsbaarheid is er sprake van een opeenstapeling van aandoeningen en beperkingen op één of meerdere domeinen. Hierdoor verslechtert de algehele gezondheidsstatus. Dit brengt een verhoogd risico op negatieve gezondheidsuitkomsten met zich mee, zoals functiebeperkingen, ziekenhuisopname of overlijden. Echter, met de juiste begeleiding, zorg en een passende interventie kan iemands kwetsbaarheid verminderen en kan een robuustere gezondheidsstatus ontstaan.

Het dynamische karakter van kwetsbaarheid geeft paramedici samen met kwetsbare ouderen en andere zorgprofessionals en -ondersteuners de mogelijkheid om kwetsbaarheid te verminderen. Zowel fysiotherapeuten, oefentherapeuten, ergotherapeuten, huidtherapeuten, diëtisten als logopedisten kunnen bij (vroegtijdige) signalering van kwetsbaarheid rekening houden met deze kwetsbaarheid en de aangeboden zorg hierop optimaal afstemmen. De evidence-based aanbevelingen in deze richtlijn zullen de deelnemende paramedische beroepsgroepen ondersteuning bieden bij het signaleren van kwetsbaarheid en onderliggende problemen bij ouderen. Daarnaast dragen ze bij aan de totstandkoming van behandelplannen, aan het geven van de juiste zorg en behandelingen en aan de interdisciplinaire samenwerking hieromheen. De totstandkoming van deze Paramedische richtlijn Kwetsbare ouderen geeft daarom richting aan het verbeteren van gezondheidsuitkomsten voor deze groep ouderen.

Preventie

Preventie speelt een belangrijke rol in de zorg voor kwetsbare ouderen. Onderdeel hiervan is vroegtijdige signalering, waarbij zorgverleners, onder wie paramedici, kwetsbaarheid in een vroeg stadium herkennen. Vroege signalering stelt paramedici in staat om tijdig passende interventies te starten om verdere achteruitgang te voorkomen. Preventie vormt daarom een rode draad binnen deze Paramedische richtlijn Kwetsbare ouderen, waarbij de focus ligt op het behouden van de functionele onafhankelijkheid en het verbeteren van de kwaliteit van leven van de oudere. Paramedici spelen hierin een essentiële rol en bieden gepersonaliseerde behandelinterventies om de mobiliteit en spierkracht te verbeteren en geven advies over valpreventie, tips voor woonaanpassingen om veiligheid te bevorderen en voedingsadvies om ondervoeding te voorkomen. Door middel van multidisciplinaire samenwerking kunnen paramedici, samen met andere zorgverleners én het sociale domein, het bewegend functioneren, de algehele gezondheid en het welzijn van kwetsbare ouderen bevorderen. Preventie is niet alleen kosteneffectief, maar ook van belang voor het bevorderen van gezonde, onafhankelijke ouderen met een goede kwaliteit van leven.

Maatschappelijke impact

De maatschappelijke impact van het toenemend aantal kwetsbare ouderen is substantieel. Er is veelal sprake van een complexe zorgvraag en kwetsbaarheid leidt door ziekenhuisopnames en gebruik van langdurige zorg tot een verhoogde druk op de gezondheidszorg. Daarnaast wordt er door verlies van zelfstandigheid van de kwetsbare oudere vaak een beroep gedaan op naasten, familieleden en/of mantelzorgers, waarbij overbelasting van mantelzorgers een risico vormt (SCP 2019). Een goede interdisciplinaire samenwerking binnen het paramedische werkveld en met huisartsen en praktijkondersteuners zou deze maatschappelijke impact kunnen verlichten.