Nieuwe zoekopdracht

Nekpijn [richtlijn]

B.1 Anamnese

De fysiotherapeut dient allereerst nekpijn graad IV uit te sluiten aan de hand van het klachtenpatroon en de daarvoor geldende rode vlaggen die kunnen wijzen op ernstige pathologie (graad IV), waarvoor verdere medische diagnostiek vereist is.

Rode vlaggen die kunnen wijzen op een specifieke ernstige pathologie (nekpijn graad IV).

Als er, gebaseerd op het klachtenpatroon en de identificatie van rode vlaggen, vastgesteld wordt dat sprake is van:

  1. een herkenbaar klachtenpatroon dat wijst op mogelijke ernstige pathologie of
  2. een voor de fysiotherapeut niet herkenbaar klachtenpatroon,

dan dient de patiënt naar de huisarts of de verwijzend specialist gestuurd te worden.
 

Rode vlaggen
De werkgroep concludeert dat de fysiotherapeut bij elke patiënt met nekpijn, direct bij het eerste consult, ernstige pathologie (nekpijn graad IV) dient uit te sluiten aan de hand van de rode vlaggen en het klachtenpatroon.

De werkgroep concludeert dat, indien er geen tekenen zijn die wijzen op een ernstige pathologie (nekpijn graad IV), fysiotherapie geïndiceerd kan zijn en er vervolgens gedifferentieerd moet worden tussen nekpijn graad I, II en III.


Na het uitsluiten van nekpijn graad IV, bestaat de anamnese bij patiënten met nekpijn uit:

  • uitsluiten/vaststellen van nekpijn graad III aan de hand van de tekenen en symptomen die kunnen wijzen op cervicaal radiculair syndroom (tabel 3 verderop)
  • navragen van de ernst en de aard van de klachten (stoornissen in anatomische eigenschappen en functies) en de mate van interferentie van de klachten met het dagelijks functioneren (beperkingen in dagelijkse activiteiten en participatieproblemen)
  • navragen hoe het beloop van de klachten is (normaal of afwijkend):
    • normaal beloop: in de eerste zes weken na aanvang van de nekpijn nemen het niveau van de pijn en de mate van de beperkingen in activiteiten en/of participatie af;
    • afwijkend beloop: in de eerste zes weken na aanvang van de nekpijn nemen het niveau van de pijn en de mate van beperkingen in activiteiten en/of participatie niet af, maar blijven deze onveranderd of nemen zelfs toe
  • differentiëren tussen nekpijn graad I en II:
    • graad I: de nekpijn heeft nauwelijks invloed op activiteiten in het dagelijks leven
    • graad II: de nekpijn heeft forse invloed op activiteiten in het dagelijks leven
  • uitvragen of de klachten werkgerelateerd of traumagerelateerd zijn aan de hand van de ontstaanswijze van de klachten
  • verzamelen van aanvullende informatie door te vragen naar de aanwezigheid van prognostische factoren, comorbiditeiten, huidige behandelingen/hulpmiddelen en sociale voorgeschiedenis

Tijdens de anamnese stelt de fysiotherapeut vragen aan de patiënt om de gezondheidsproblemen (die zullen leiden tot de formulering van de hulpvraag) van de patiënt in kaart te brengen. Daarbij dient bij patiënten met nekpijn een aantal aspecten nadrukkelijk aan de orde te komen. Deze aspecten worden hierna in afzonderlijke paragrafen beschreven.

 

B.1.1 Uitsluiten van nekpijn graad IV

De fysiotherapeut dient allereerst nekpijn graad IV uit te sluiten. De screening vindt plaats aan de hand van de voor deze aandoening bekende rode vlaggen. Door te screenen op deze specifieke oorzaken van nekpijn wil de fysiotherapeut achterhalen of er aanwijzingen zijn voor onderliggende ernstige pathologie, waarvoor verdere medische diagnostiek vereist is. In de volgende tabel zijn de rode vlaggen opgenomen die in de literatuur beschreven staan en over het algemeen zijn opgenomen in internationale richtlijnen. De mogelijke pathologie die bij deze rode vlaggen hoort, is gedefinieerd door de Neck Pain Task Force.4,5

Rode vlaggen die kunnen wijzen op een specifieke ernstige pathologie (nekpijn graad IV).

Mogelijke pathologie Overeenkomstige rode vlag
fractuur oudere leeftijd,51 trauma in voorgeschiedenis,6,52corticosteroïdgebruik, osteoporose6
cervicale arteriële disfunctie cerebrovasculaire symptomen, zoals: duizeligheid, dubbelzien, misselijkheid, braken, zwakte van de ledematen en papillaire veranderingen (Bron: International Federation of Orthopaedic Manipulative Physical Therapists, IFOMPT*)53
schade aan ruggenmerg of cervicale myelopathie neurologische symptomen, bijvoorbeeld neurologische tekenen in beide armen en/of benen, zoals sensibiliteitsstoornissen, verlies van spierkracht in de extremiteiten, darm- en blaasdisfunctie6
infectie (inclusief urineweginfectie of huidinfectie) symptomen en tekenen van infectie (bijvoorbeeld koorts, nachtelijk zweten), risicofactoren voor infectie (bijvoorbeeld onderliggend ziekteproces, bij immuunsuppressie, doordringende wond, intraveneus drugsgebruik, blootstelling aan besmettelijke ziekten)6
maligne tumoren kanker in voorgeschiedenis, geen verbetering van klachten na behandeling van vier weken, onverklaarbaar gewichtsverlies,6,54leeftijd > 50 jaar, slikproblemen, hoofdpijn, braken54
systemische ziekte (herpes zoster, spondylitis ankylosis, inflammatoire artritis, reumatoïde artritis) hoofdpijn, koorts, eenzijdige huiduitslag, brandende pijn, jeuk55
* De International Federation of Orthopaedic Manipulative Physical Therapists (IFOMPT) heeft de volgende rode vlaggen opgesteld voor mogelijke cervicale arteriële disfunctie: kortstondige cerebellumischemie (duizeligheid, dubbelzien, dysarthrie, dysfagie, drop-attacks, misselijkheid, nystagmus, gevoelloosheid van het gelaat, ataxie, braken, heesheid, verlies van het kortetermijngeheugen, vaagheid, hypotonie/zwakte van ledematen (arm of been), anhidrose (geen gezichtszweet), gehoorstoornissen, malaise, periorale dysesthesie, fotofobie, papillaire veranderingen, onhandigheid en geprikkeldheid), disfunctie van een hersenzenuw en een beroerte in het cerebellum (bijv. Wallenberg-syndroom, locked-in-syndroom).

 

Het niveau van bewijs dat de rode vlaggen voor nekpijn ondersteunt, is zwak en inconsistent, doordat de meeste rode vlaggen generiek van aard zijn (zoals gewichtsverlies) en een hoge kans op fout-positieven hebben.4,49,50
De fysiotherapeut analyseert, binnen het proces van het klinisch redeneren, in hoeverre de rode vlaggen in overeenstemming zijn met de klachten van de patiënt, gebaseerd op bijvoorbeeld leeftijd, geslacht, incidentie en prevalentie, informatie over het ontstaan van klachten, tekenen en symptomen.
Een trauma in de voorgeschiedenis wordt vaak gezien als rode vlag voor een mogelijke fractuur, maar er zijn geen valide klinische tekenen die de aanwezigheid van een fractuur in de cervicale wervelkolom voorspellen.52 De Canadian cervical spine rule (C-spine rule) en de methode van de National Emergency X-Radiography Utilization Study (NEXUS) zijn ontwikkeld voor het gebruik op de Spoedeisende Hulp-afdelingen.29 Beide screeningsmethoden zijn valide bevonden voor het uitsluiten van een cervicale fractuur, waardoor diagnostische beeldvorming bij die patiënten niet meer nodig is. De C-spine rule geniet daarbij de voorkeur, want dit instrument heeft een hogere sensitiviteit (range = 0,9-1,0) dan de NEXUS (range = 0,83-1,00) (matig niveau van bewijs op basis van de overall lage kwaliteit van de studies).29
Volgens de C-spine rule is er een laag risico op een fractuur na een trauma indien de patiënt alert is, er geen neurologische tekenen zijn (zoals zwakke reflexen of paresthesieën in de extremiteiten) en als de patiënt in staat is om het hoofd meer dan 45 graden te draaien.56

 

Beleid bij rode vlaggen

Als de fysiotherapeut, op basis van de identificatie van rode vlaggen, vaststelt dat er sprake is van:

  1. een herkenbaar klachtenpatroon dat wijst op mogelijke ernstige pathologie of
  2. een voor de fysiotherapeut niet herkenbaar klachtenpatroon,

dan dient de patiënt naar de huisarts of de verwijzend specialist gestuurd te worden, in overeenstemming met de KNGF-richtlijn Fysiotherapeutische dossiervoering 2016, of een andere op dat moment geldende richtlijn.57
Fysiotherapie is niet geïndiceerd tot het moment waarop een ernstige specifieke oorzaak van de nekpijn is uitgesloten.

 

B.1.2 Uitsluiten/vaststellen van nekpijn graad III

Het behandelbeleid bij nekpijn graad III verschilt van het beleid bij nekpijn graad I en II. Daarom moet onderscheid worden gemaakt tussen deze verschillende vormen van nekpijn. Bij nekpijn graad III heeft de patiënt niet alleen pijn, maar zijn er ook neurologische tekenen en symptomen, waaronder uitstralende pijn in de bovenste extremiteit. Bij deze patiënten bestaat een vermoeden van CRS, dat kan worden bevestigd of uitgesloten met behulp van lichamelijk onderzoek (paragraaf B.2).

 

B.1.3 Ernst en aard van de klachten en interferentie van de klachten met het dagelijks leven

De fysiotherapeut verzamelt informatie over de huidige status van de patiënt wat betreft aard en ernst van de klachten, om antwoord te kunnen geven op de vraag in welke mate de klachten interfereren met het dagelijks leven. Deze informatie wordt verzameld in termen van stoornissen in functies en anatomische eigenschappen, beperkingen in dagelijkse activiteiten en/of in participatie, in termen van de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF).58

 

B.1.4 Beloop van de klachten

Informatie over het beloop van de klachten is nodig om vast te kunnen stellen of dat beloop natuurlijk of afwijkend is. Daarbij speelt ook informatie over eerdere diagnostische en therapeutische interventies, en uitkomsten van reeds verrichte diagnostiek en therapie een rol. Van een normaal beloop is sprake als in de eerste zes weken na aanvang van de nekpijn het niveau van de pijn en de mate van de beperkingen in activiteiten en/of participatie afnemen. Bij een afwijkend beloop nemen in de eerste zes weken na aanvang van de nekpijn het niveau van de pijn en de mate van beperkingen in activiteiten en/of participatie niet, of nauwelijks, af.

 

B.1.5 Differentiëren tussen nekpijn graad I en II

Als nekpijn nauwelijks invloed heeft op activiteiten in het dagelijks leven, spreekt men van nekpijn graad I. Deze patiënten zullen zich niet vaak presenteren in de fysiotherapiepraktijk.
Nekpijn kan echter ook forse invloed hebben op activiteiten in het dagelijks leven. Dan is er sprake van nekpijn graad II.
Als zich bij deze patiënten ten tijde van de anamnese een gunstig beloop van de nekpijn aftekent, en er een beperkt aantal herstelbelemmerende prognostische factoren zijn, of deze factoren zelfs helemaal ontbreken, is er geen indicatie voor fysiotherapie. Als ten tijde van de anamnese al sprake is van een afwijkend beloop is er mogelijk een indicatie voor fysiotherapie.
Bij de aanwezigheid van herstelbelemmerende prognostische factoren moet worden vastgesteld of de fysiotherapeut de meest aangewezen professional is voor het beïnvloeden van deze factoren, of dat het beter is om de patiënt te adviseren om contact op te nemen met een andere professional.

 

B.1.6 Ontstaanswijze

Informatie over het ontstaan van de klachten geeft inzicht in de oorzaak van de klachten. De klachten zijn mogelijk ontstaan na een trauma (traumagerelateerde klachten) of door omstandigheden op het werk (werkgerelateerde klachten).
De vragen zijn gericht op de situatie voordat de klachten begonnen (de mate van activiteiten en participatie), maar ook op het beginpunt en de wijze waarop de klachten zich ontwikkeld hebben, de mogelijke invloed van een trauma of van werkgerelateerde omstandigheden.

 

B.1.7 Aanvullende informatie

De fysiotherapeut wil op de hoogte zijn van comorbiditeit, de op dat moment lopende behandelingen, denk aan medicatie/andere typen behandeling/gebruik van hulpmiddelen en de sociale voorgeschiedenis met betrekking tot werk-, thuis- en gezinssituatie. Het verzamelen van informatie over de omgevings- en persoonlijke factoren van de patiënt is bedoeld om vast te stellen of er sprake is van werkgerelateerde of traumagerelateerde nekpijn. Ook wil de fysiotherapeut inzicht krijgen in de aanwezigheid van prognostische factoren die kunnen leiden tot het persisteren van de klachten.
Daarbij spelen psychosociale factoren die gerelateerd zijn aan het herstel van de patiënt, zoals angst, depressie en catastroferen, een belangrijke rol (zie het overzicht van de prognostische factoren).

  • 1. Wees PJ van der, Hendriks HJM, Heldoorn M, Custers JWH, Bie RA de. Methode voor ontwikkeling, implementatie en bijstelling van KNGF-richtlijnen. Amersfoort: KNGF; 2007.

    2. Vries C de, Hagenaars L, Kiers H, Schmitt M. Beroepsprofiel Fysiotherapeut. Amersfoort: KNGF; 2014.

    3. IASP. IASP pain terminology. Beschikbaar via: http://www.iasp-pain.org/am/template.cfm?section=general_resource_links&template=/cm/htmldisplay.cfm&contentid=3058. Geraadpleegd op 8 febr 2014.

    4. Haldeman S, Carroll L, Cassidy JD, Schubert J, Nygren A, Bone, et al. Bone and Joint Decade 2000-2010 Task Force on Neck Pain and Its Associated Disorders: executive summary. Spine (Phila Pa 1976) 2008;33(4 Suppl):S5-7.

    5. Guzman J, Hurwitz EL, Carroll LJ, Haldeman S, Cote P, Carragee EJ, et al. A new conceptual model of neck pain: linking onset, course, and care: Bone and Joint Decade 2000-2010 Task Force on Neck Pain and Its Associated Disorders. Spine (Phila Pa 1976) 2008;33(4 Suppl):S14-23.

    6. Nordin M, Carragee EJ, Hogg-Johnson S, Weiner SS, Hurwitz EL, Peloso PM, et al. Assessment of neck pain and its associated disorders: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976) 2008;33(4 Suppl):S101-22.

    7. Bogduk N. Regional musculoskeletal pain. The neck. Baillieres Best Pract Res Clin Rheumatol. 1999;13(2):261-85.

    8. Holm LW, Carroll LJ, Cassidy JD, Hogg-Johnson S, Cote P, Guzman J, et al. The burden and determinants of neck pain in whiplash-associated disorders after traffic collisions: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976) 2008;33(4 Suppl):S52-9.

    9. Rubinstein SM, Pool JJ, Tulder MW van, Riphagen II, Vet HC de. A systematic review of the diagnostic accuracy of provocative tests of the neck for diagnosing cervical radiculopathy. Eur Spine J. 2007;16(3):307-19.

    10. Lees F, Turner JW. Natural history and prognosis of cervical spondylosis. Br Med J. 1963;2(5373):1607-10.

    11. Thoomes EJ, Scholten-Peeters W, Koes B, Falla D, Verhagen AP. The effectiveness of conservative treatment for patients with cervical radiculopathy: a systematic review. Clin J Pain. 2013;29(12):1073-86.

    12. Carette S, Fehlings MG. Clinical practice. Cervical radiculopathy. N Engl J Med. 2005;353(4):392-9.

    13. Radhakrishnan K, Litchy WJ, O’Fallon WM, Kurland LT. Epidemiology of cervical radiculopathy. A population-based study from Rochester, Minnesota, 1976 through 1990. Brain. 1994;117 (Pt 2):325-35.

    14. Wainner RS, Fritz JM, Irrgang JJ, Boninger ML, Delitto A, Allison S. Reliability and diagnostic accuracy of the clinical examination and patient self-report measures for cervical radiculopathy. Spine (Phila Pa 1976) 2003;28(1):52-62.

    15. Rodine RJ, Vernon H. Cervical radiculopathy: a systematic review on treatment by spinal manipulation and measurement with the Neck Disability Index. J Can Chiropr Assoc. 2012;56(1):18-28.

    16. Thoomes EJ, Scholten-Peeters GG, Boer AJ de, Olsthoorn RA, Verkerk K, Lin C, et al. Lack of uniform diagnostic criteria for cervical radiculopathy in conservative intervention studies: a systematic review. Eur Spine J. 2012;21(8):1459-70.

    17. Bogduk N. On the definitions and physiology of back pain, referred pain, and radicular pain. Pain. 2009;147(1-3):17-9.

    18. Kooijman MK, Barten JA, Leemrijse CJ, Verberne LDM, C. V, Swinkels ICS. Fysiotherapie - Top 10 klachten (ICPC 2013). Beschikbaar via: http://www.nivel.nl/nzr/top-10-klachten-icpc-0. Geraadpleeg op 8 febr 2014.

    19. Vos T, Flaxman AD, Naghavi M, Lozano R, Michaud C, Ezzati M, et al. Years lived with disability (YLDs) for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet. 2012;380(9859):2163-96.

    20. Hoy DG, Protani M, De R, Buchbinder R. The epidemiology of neck pain. Best Pract Res Clin Rheumatol. 2010;24(6):783-92.

    21. Picavet HS, Schouten JS. Musculoskeletal pain in the Netherlands: prevalences, consequences and risk groups, the DMC(3)-study. Pain. 2003;102(1-2):167-78.

    22. Carroll LJ, Hogg-Johnson S, Velde G van der, Haldeman S, Holm LW, Carragee EJ, et al. Course and prognostic factors for neck pain in the general population: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S75-82.

    23. Cote P, Cassidy JD, Carroll D. The epidemiology of neck pain: what we have learned from our population-based studies. J Can Chiropr Assoc. 2003;4(47):284-90.

    24. Green BN. A literature review of neck pain associated with computer use: public health implications. J Can Chiropr Assoc. 2008;52(3):161-7.

    25. Hogg-Johnson S, Velde G van der, Carroll LJ, Holm LW, Cassidy JD, Guzman J, et al. The burden and determinants of neck pain in the general population: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S39-51.

    26. Stahl M, Mikkelsson M, Kautiainen H, Hakkinen A, Ylinen J, Salminen JJ. Neck pain in adolescence. A 4-year follow-up of pain-free preadolescents. Pain. 2004;110(1-2):427-31.

    27. NIVEL. Incidentie- prevalentiecijfers in de huisartsenpraktijk: Nivel; 2013. Beschikbaar via www.nivel.nl/incidentie-en-prevalentiecijfers-in-de-huisartsenpraktijk. Geraadpleegd 18 maart 2013.

    28. Hollander AEM den, Hoeymans N, Melse JM, Oers JAM van, Polder JJ. Zorg voor gezondheid. Bilthoven: RIVM; 2006.

    29. Michaleff ZA, Maher CG, Verhagen AP, Rebbeck T, Lin CW. Accuracy of the Canadian C-spine rule and NEXUS to screen for clinically important cervical spine injury in patients following blunt trauma: a systematic review. CMAJ. 2012;184(16):E867-76.

    30. Slobbe LCJ, Smit JM, Groen J, Poos MJJC, Kommer GJ. Kosten van ziekten in Nederland 2007. Bilthoven: RIVM; 2011.

    31. Silverstein B, Viikari-Juntura E, Kalat J. Use of a prevention index to identify industries at high risk for work-related musculoskeletal disorders of the neck, back, and upper extremity in Washington state, 1990-1998. Am J Ind Med. 2002;41(3):149-69.

    32. Cote P, Velde G van der, Cassidy JD, Carroll LJ, Hogg-Johnson S, Holm LW, et al. The burden and determinants of neck pain in workers: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S60-74.

    33. Cagnie B, Danneels L, Tiggelen D Van, Loose V DE, Cambier D. Individual and work related risk factors for neck pain among office workers: a cross sectional study. Eur Spine J. 2007;16(5):679-86.

    34. Minderhoud JM, Keuter EJK, Verhagen AP, Valk M, Rosenbrand CJGM. richtlijn diagnostiek en behandeling van mensen met whiplash associated disorder I/II. Utrecht: NVvN/CBO; 2008.

    35. McLean SM, May S, Klaber-Moffett J, Sharp DM, Gardiner E. Risk factors for the onset of non-specific neck pain: a systematic review. J Epidemiol Community Health. 2010;64(7):565-72.

    36. Zuby DS, Lund AK. Preventing minor neck injuries in rear crashes - forty years of progress. J Occup Environ Med. 2010;52(4):428-33.

    37. Quinlan KP, Annest JL, Myers B, Ryan G, Hill H. Neck strains and sprains among motor vehicle occupants - United States, 2000. Accid Anal Prev. 2004;36(1):21-7.

    38. Vos CJ, Verhagen AP, Passchier J, Koes BW. Clinical course and prognostic factors in acute neck pain: an inception cohort study in general practice. Pain Med. 2008;9(5):572-80.

    39. Hush JM, Lin CC, Michaleff ZA, Verhagen A, Refshauge KM. Prognosis of acute idiopathic neck pain is poor: a systematic review and meta-analysis. Arch Phys Med Rehabil. 2011;92(5):824-9.

    40. Carroll LJ, Hogg-Johnson S, Cote P, Velde G van der, Holm LW, Carragee EJ, et al. Course and prognostic factors for neck pain in workers: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S93-100.

    41. Walton DM, Carroll LJ, Kasch H, Sterling M, Verhagen AP, Macdermid JC, et al. An Overview of Systematic Reviews on Prognostic Factors in Neck Pain: Results from the International Collaboration on Neck Pain (ICON) Project. Open Orthop J. 2013;7:494-505.

    42. Walton D. A review of the definitions of ‘recovery’ used in prognostic studies on whiplash using an ICF framework. Disabil Rehabil. 2009;31(12):943-57.

    43. Carroll LJ, Holm LW, Hogg-Johnson S, Cote P, Cassidy JD, Haldeman S, et al. Course and prognostic factors for neck pain in whiplash-associated disorders (WAD): results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S83-92.

    44. Walton DM, Macdermid JC, Taylor T, Icon. What does ‘recovery’ mean to people with neck pain? Results of a descriptive thematic analysis. Open Orthop J. 2013;7:420-7.

    45. Gross AR, Kaplan F, Huang S, Khan M, Santaguida PL, Carlesso LC, et al. Psychological Care, Patient Education, Orthotics, Ergonomics and Prevention Strategies for Neck Pain: An Systematic Overview Update as Part of the ICON Project. Open Orthop J. 2013;7:530-61.

    46. Walton DM, Macdermid JC, Santaguida PL, Gross A, Carlesso L, Icon. Results of an International Survey of Practice Patterns for Establishing Prognosis in Neck Pain: The ICON Project. Open Orthop J. 2013;7:387-95.

    47. Walton DM, Macdermid JC, Giorgianni AA, Mascarenhas JC, West SC, Zammit CA. Risk factors for persistent problems following acute whiplash injury: update of a systematic review and meta-analysis. J Orthop Sports Phys Ther. 2013;43(2):31-43.

    48. Schellingerhout JM, Heymans MW, Verhagen AP, Lewis M, Vet HC de, Koes BW. Prognosis of patients with nonspecific neck pain: development and external validation of a prediction rule for persistence of complaints. Spine (Phila Pa 1976). 2010;35(17):E827-35.

    49. Bronfort G, Haas M, Evans R, Leininger B, Triano J. Effectiveness of manual therapies: the UK evidence report. Chiropr Osteopat. 2010;18:3.

    50. Williams CM, Henschke N, Maher CG, van Tulder MW, Koes BW, Macaskill P, et al. Red flags to screen for vertebral fracture in patients presenting with low-back pain. Cochrane Database Syst Rev. 2013;1:CD008643.

    51. Stiell IG, Clement CM, O'Connor A, Davies B, Leclair C, Sheehan P, et al. Multicentre prospective validation of use of the Canadian C-Spine Rule by triage nurses in the emergency department. CMAJ. 2010;182(11):1173-9.

    52. Stiell IG, Clement CM, McKnight RD, Brison R, Schull MJ, Rowe BH, et al. The Canadian C-spine rule versus the NEXUS low-risk criteria in patients with trauma. N Engl J Med. 2003;349(26):2510-8.

    53. Rushton A, Rivett D, Carlesso L, Flynn T, Hing W, Kerry R. international framework for examination of the cervical region for potential of cervical arterial dysfunction prior to orthopaedic manual therapy intervention. IFOMPT; 2012.

    54. Childs JD, Cleland JA, Elliott JM, Teyhen DS, Wainner RS, Whitman JM, et al. neck pain: clinical practice guidelines linked to the international classification of functioning, disability, and health from the orthopedic section of the American Physical Therapy Association. J Orthop Sports Phys Ther. 2008;38(9):A1-A34.

    55. Dworkin RH, Johnson RW, Breuer J, Gnann JW, Levin MJ, Backonja M, et al. Recommendations for the management of herpes zoster. Clin Infect Dis. 2007;44 Suppl 1:S1-26.

    56. Stiell IG, Wells GA, Vandemheen KL, Clement CM, Lesiuk H, De Maio VJ, et al. The Canadian C-spine rule for radiography in alert and stable trauma patients. JAMA. 2001;286(15):1841-8.

    57. Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie. KNGF-richtlijn Fysiotherapeutische Dossiervoering. Amersfoort: KNGF; 2016.

    58. Andelic N, Johansen JB, Bautz-Holter E, Mengshoel AM, Bakke E, Roe C. Linking self-determined functional problems of patients with neck pain to the International Classification of Functioning, Disability, and Health (ICF). Patient Prefer Adherence. 2012;6:749-55.

    59. Lucas N, Macaskill P, Irwig L, Moran R, Bogduk N. Reliability of physical examination for diagnosis of myofascial trigger points: a systematic review of the literature. Clin J Pain. 2009;25(1):80-9.

    60. Trijffel E van, Anderegg Q, Bossuyt PM, Lucas C. Inter-examiner reliability of passive assessment of intervertebral motion in the cervical and lumbar spine: a systematic review. Man Ther. 2005;10(4):256-69.

    61. Cook C, Hegedus E. Diagnostic utility of clinical tests for spinal dysfunction. Man Ther. 2011;16(1):21-5.

    62. Shabat S, Leitner Y, David R, Folman Y. The correlation between Spurling test and imaging studies in detecting cervical radiculopathy. J Neuroimaging. 2012;22(4):375-8.

    63. Juul T, Langberg H, Enoch F, Sogaard K. The intra- and inter-rater reliability of five clinical muscle performance tests in patients with and without neck pain. BMC Musculoskelet Disord. 2013;14:339.

    64. Koning CH de, Heuvel SP van den, Staal JB, Smits-Engelsman BC, Hendriks EJ. Clinimetric evaluation of methods to measure muscle functioning in patients with non-specific neck pain: a systematic review. BMC Musculoskelet Disord. 2008;9:142.

    65. Jull GA, O'Leary SP, Falla DL. Clinical assessment of the deep cervical flexor muscles: the craniocervical flexion test. J Manipulative Physiol Ther. 2008;31(7):525-33.

    66. Swinkels RA, Swinkels-Meewisse IE. Normal values for cervical range of motion. Spine (Phila Pa 1976). 2014;39(5):362-7.

    67. Koning CH de, Heuvel SP van den, Staal JB, Smits-Engelsman BC, Hendriks EJ. Clinimetric evaluation of active range of motion measures in patients with non-specific neck pain: a systematic review. Eur Spine J. 2008;17(7):905-21.

    68. Strimpakos N. The assessment of the cervical spine. Part 1: Range of motion and proprioception. J Bodyw Mov Ther. 2011;15(1):114-24.

    69. Williams MA, McCarthy CJ, Chorti A, Cooke MW, Gates S. A systematic review of reliability and validity studies of methods for measuring active and passive cervical range of motion. J Manipulative Physiol Ther. 2010;33(2):138-55.

    70. Jordan K. Assessment of published reliability studies for cervical spine range-of-motion measurement tools. J Manipulative Physiol Ther. 2000;23(3):180-95.

    71. Cleland JA, Fritz JM, Childs JD. Psychometric properties of the Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire and Tampa Scale of Kinesiophobia in patients with neck pain. Am J Phys Med Rehabil. 2008;87(2):109-17.

    72. Schmitt MA, Schroder CD, Stenneberg MS, van Meeteren NL, Helders PJ, Pollard B, et al. Content validity of the Dutch version of the Neck Bournemouth Questionnaire. Man Ther. 2013;18(5):386-9.

    73. Bolton JE, Humphreys BK. The Bournemouth Questionnaire: a short-form comprehensive outcome measure. II. Psychometric properties in neck pain patients. J Manipulative Physiol Ther. 2002;25(3):141-8.

    74. MacDermid JC, Walton DM, Avery S, Blanchard A, Etruw E, McAlpine C, et al. Measurement properties of the neck disability index: a systematic review. J Orthop Sports Phys Ther. 2009;39(5):400-17.

    75. Aaronson NK, Muller M, Cohen PD, Essink-Bot ML, Fekkes M, Sanderman R, et al. Translation, validation, and norming of the Dutch language version of the SF-36 Health Survey in community and chronic disease populations. J Clin Epidemiol. 1998;51(11):1055-68.

    76. Domenech MA, Sizer PS, Dedrick GS, McGalliard MK, Brismee JM. The deep neck flexor endurance test: normative data scores in healthy adults. PM R. 2011;3(2):105-10.

    77. Edmondston SJ, Wallumrod ME, MacLeid F, Kvamme LS, Joebges S, Brabham GC. Reliability of isometric muscle endurance tests in subjects with postural neck pain. J Manipulative Physiol Ther. 2008;31(5):348-54.

    78. Vlaeyen JW, Kole-Snijders AM, Boeren RG, Eek H van. Fear of movement/(re)injury in chronic low back pain and its relation to behavioral performance. Pain. 1995;62(3):363-72.

    79. Ostelo RW, Swinkels-Meewisse IJ, Knol DL, Vlaeyen JW, Vet HC de. Assessing pain and pain-related fear in acute low back pain: what is the smallest detectable change? Int J Behav Med. 2007;14(4):242-8.

    80. Collins SL, Moore RA, McQuay HJ. The visual analogue pain intensity scale: what is moderate pain in millimetres? Pain. 1997;72(1-2):95-7.

    81. Parker SL, Godil SS, Shau DN, Mendenhall SK, McGirt MJ. Assessment of the minimum clinically important difference in pain, disability, and quality of life after anterior cervical discectomy and fusion: clinical article. J Neurosurg Spine. 2013;18(2):154-60.

    82. Clark P, Lavielle P, Martinez H. Learning from pain scales: patient perspective. J Rheumatol. 2003;30(7):1584-8.

    83. Terluin B, Brouwers EP, Marwijk HW van, Verhaak P, Horst HE van der. Detecting depressive and anxiety disorders in distressed patients in primary care; comparative diagnostic accuracy of the Four-Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ) and the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). BMC Fam Pract. 2009;10:58.

    84. Terluin B, Marwijk HW van, Ader HJ, Vet HC de, Penninx BW, Hermens ML, et al. The Four-Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ): a validation study of a multidimensional self-report questionnaire to assess distress, depression, anxiety and somatization. BMC Psychiatry. 2006;6:34.

    85. Langerak W, Langeland W, Balkom A van, Draisma S, Terluin B, Draijer N. A validation study of the Four-Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ) in insurance medicine. Work. 2012;43(3):369-80.

    86. Swinkels RAHM, Beurskens AJHM, Meerhoff GA. Raamwerk voor ordening, reductie en selectie van meetinstrumenten. Amersfoort: KNGF; 2013.

    87. Boden SD, McCowin PR, Davis DO, Dina TS, Mark AS, Wiesel S. Abnormal magnetic-resonance scans of the cervical spine in asymptomatic subjects. A prospective investigation. J Bone Joint Surg Am. 1990;72(8):1178-84.

    88. Matsumoto M, Fujimura Y, Suzuki N, Nishi Y, Nakamura M, Yabe Y, et al. MRI of cervical intervertebral discs in asymptomatic subjects. J Bone Joint Surg Br. 1998;80(1):19-24.

    89. Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie. Overzicht van de formeel door het KNGF ingenomen standpunten ten aanzien van therapieën. Amersfoort: KNGF; 2013.

    90. Monticone M, Cedraschi C, Ambrosini E, Rocca B, Fiorentini R, Restelli M, et al. Cognitive-behavioural treatment for subacute and chronic neck pain. Cochrane Database of Systematic Reviews. Cochrane Database Syst Rev. 2015 May 26;(5):CD010664.

    91. Cagnie B, Castelein B, Pollie F, Steelant L, Verhoeyen H, Cools A. Evidence for the use of ischemic compression and dry needling in the management of trigger points of the upper trapezius in patients with neck pain a systematic review. Am J Phys Med Rehab. 2015;94(7):573-83.

    92. Ong J, Claydon LS. The effect of dry needling for myofascial trigger points in the neck and shoulders: a systematic review and meta-analysis. J Bodyw Mov Ther. 2014;18(3):390-8.

    93. Mejuto-Vazquez MJ, Salom-Moreno J, Ortega-Santiago R, Truyols-Dominguez S, Fernandez-de-Las-Penas C. Short-term changes in neck pain, widespread pressure pain sensitivity, and cervical range of motion after the application of trigger point dry needling in patients with acute mechanical neck pain: a randomized clinical trial. J Orthop Sports Phys Ther. 2014;44(4):252-60.

    94. Graham N, Gross AR, Carlesso LC, Santaguida PL, Macdermid JC, Walton D, et al. An ICON Overview on Physical Modalities for Neck Pain and Associated Disorders. Open Orthop J. 2013;7:440-60.

    95. Jeon JH, Jung YJ, Lee JY, Choi JS, Mun JH, Park WY, et al. The effect of extracorporeal shock wave therapy on myofascial pain syndrome. Ann Rehabil Med. 2012;36(5):665-74.

    96. Kroeling P, Gross A, Graham N, Burnie SJ, Szeto G, Goldsmith CH, et al. Electrotherapy for neck pain. Cochrane Database Syst Rev. 2013;8:CD004251.

    97. Gross A, Miller J, D'Sylva J, Burnie SJ, Goldsmith CH, Graham N, et al. Manipulation or mobilisation for neck pain. Cochrane Database Syst Rev. 2010(1):CD004249.

    98. Gross A, Langevin P, Burnie SJ, Bedard-Brochu MS, Empey B, Dugas E, et al. Manipulation and mobilisation for neck pain contrasted against an inactive control or another active treatment. Cochrane Database Syst Rev. Sep 23;(9):CD004249.

    99. Gross A, Forget M, St George K, Fraser Michelle MH, Graham N, Perry L, et al. Patient education for neck pain. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Mar 14;(3):CD005106.

    100. Kay TM, Gross A, Goldsmith CH, Rutherford S, Voth S, Hoving JL, et al. Exercises for mechanical neck disorders. Cochrane Database Syst Rev. 2012;8:CD004250.

    101. Graham N, Gross A, Goldsmith CH, Klaber Moffett J, Haines T, Burnie SJ, et al. Mechanical traction for neck pain with or without radiculopathy. Cochrane Database Syst Rev. 2008(3):CD006408.

    102. Taylor RL, O’Brien L, Brown T. A scoping review of the use of elastic therapeutic tape for neck or upper extremity conditions. J Hand Ther. 2014.

    103. Vanti C, Bertozzi L, Gardenghi I, Turoni F, Guccione AA, Pillastrini P. Effect of Taping on Spinal Pain and Disability: Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Trials. Phys Ther. 2015;95(4):493-506.

    104. Morris D, Jones D, Ryan H, Ryan CG. The clinical effects of Kinesio(R) Tex taping: A systematic review. Physiother Theory Pract. 2013;29(4):259-70.

    105. Mostafavifar M, Wertz J, Borchers J. A systematic review of the effectiveness of kinesio taping for musculoskeletal injury. Phys Sportsmed. 2012;40(4):33-40.

    106. Gross AR, Dziengo S, Boers O, Goldsmith CH, Graham N, Lilge L, et al. Low Level Laser Therapy (LLLT) for Neck Pain: A Systematic Review and Meta-Regression. Open Orthop J. 2013;7:396-419.

    107. Chow RT, Johnson MI, Lopes-Martins RA, Bjordal JM. Efficacy of low-level laser therapy in the management of neck pain: a systematic review and meta-analysis of randomised placebo or active-treatment controlled trials. Lancet. 2009;374(9705):1897-908.

    108. Patel KC, Gross A, Graham N, Goldsmith CH, Ezzo J, Morien A, et al. Massage for mechanical neck disorders. Cochrane Database Syst Rev. 2012;9:CD004871.

    109. Gross A, Kay TM, Paquin JP, Blanchette S, Lalonde P, Christie T, et al. Exercises for mechanical neck disorders. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Jan 28;1:CD004250.

    110. Graham N, Gross AR, Goldsmith C, Cervical Overview G. Mechanical traction for mechanical neck disorders: a systematic review. J Rehabil Med. 2006;38(3):145-52.

    111. Griffin XL, Smith N, Parsons N, Costa ML. Ultrasound and shockwave therapy for acute fractures in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2012;2:CD008579.

    112. Damian M, Zalpour C. Trigger point treatment with radial shock waves in musicians with nonspecific shoulder-neck pain: data from a special physio outpatient clinic for musicians. Med Probl Perform Art. 2011;26(4):211-7.

    113. Hoe Victor CW, Urquhart Donna M, Kelsall Helen L, Sim Malcolm R. Ergonomic design and training for preventing work-related musculoskeletal disorders of the upper limb and neck in adults. Cochrane Database Syst Rev 2012 Aug 15;(8):CD008570.

    114. Aas R, Tuntland H, Holte K, Røe C, Lund T, Marklund S, et al. Workplace interventions for neck pain in workers. Cochrane Database Syst Rev. Apr 13;(4):CD008160.

    115. Verhagen AP, Bierma-Zeinstra SM, Burdorf A, Stynes SM, de Vet HC, Koes BW. Conservative interventions for treating work-related complaints of the arm, neck or shoulder in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2013;12:CD008742.

    116. Verhagen AP, Bierma-Zeinstra SMA, Burdorf A, Stynes Siobhán M, Vet HCW de, Koes Bart W. Conservative interventions for treating work-related complaints of the arm, neck or shoulder in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Dec 12;(12):CD008742.

    117. Varatharajan S, Cote P, Shearer HM, Loisel P, Wong JJ, Southerst D, et al. are work disability prevention interventions effective for the management of neck pain or upper extremity disorders? a systematic review by the Ontario Protocol for Traffic Injury Management (OPTIMa) Collaboration. J Occup Rehabil. 2014;24(4):692-708.

    118. Coppieters MW, Butler DS. Do ‘sliders’ slide and ‘tensioners’ tension? An analysis of neurodynamic techniques and considerations regarding their application. Man Ther. 2008;13(3):213-21.

    119. Boyles R, Toy P, Mellon J, Jr., Hayes M, Hammer B. Effectiveness of manual physical therapy in the treatment of cervical radiculopathy: a systematic review. J Man Manip Ther. 2011;19(3):135-42.

    120. Nee RJ, Vicenzino B, Jull GA, Cleland JA, Coppieters MW. Neural tissue management provides immediate clinically relevant benefits without harmful effects for patients with nerve-related neck and arm pain: a randomised trial. J Physiother. 2012;58(1):23-31.

    121. Coppieters MW, Stappaerts KH, Wouters LL, Janssens K. The immediate effects of a cervical lateral glide treatment technique in patients with neurogenic cervicobrachial pain. J Orthop Sports Phys Ther. 2003;33(7):369-78.

    122. Michaleff ZA, Lin CW, Maher CG, van Tulder MW. Spinal manipulation epidemiology: systematic review of cost effectiveness studies. J Electromyogr Kinesiol. 2012;22(5):655-62.

    123. Driessen MT, Lin CW, Tulder MW van. Cost-effectiveness of conservative treatments for neck pain: a systematic review on economic evaluations. Eur Spine J. 2012;21(8):1441-50.

    124. Miller J, Gross A, D’Sylva J, Burnie SJ, Goldsmith CH, Graham N, et al. Manual therapy and exercise for neck pain: a systematic review. Man Ther. 2010;15(4):334-54.

    125. Staal JB, Hendriks EJM, Heijmans M, Kiers H, Lutgers-Boomsma AM, Rutten G, et al. KNGF-richtlijn lage ruglijn. Amersfoort: KNGF; 2013.

    126. Balague F. The bone and joint decade (2000-2010) task force on neck pain and its associated disorders: a clinician’s perspective. J Manipulative Physiol Ther. 2009;32(2 Suppl):S5-6.

    127. Carragee EJ, Hurwitz EL, Cheng I, Carroll LJ, Nordin M, Guzman J, et al. Treatment of neck pain: injections and surgical interventions: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S153-69.

    128. Carroll LJ, Cassidy JD, Peloso PM, Giles-Smith L, Cheng CS, Greenhalgh SW, et al. Methods for the best evidence synthesis on neck pain and its associated disorders: the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S33-8.

    129. Carroll LJ, Hurwitz EL, Cote P, Hogg-Johnson S, Carragee EJ, Nordin M, et al. Research priorities and methodological implications: the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S214-20.

    130. Guzman J, Haldeman S, Carroll LJ, Carragee EJ, Hurwitz EL, Peloso P, et al. Clinical practice implications of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders: from concepts and findings to recommendations. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S199-213.

    131. Haldeman S, Carroll LJ, Cassidy JD, Bone, Joint Decade - Task Force on Neck P, Its Associated D. The empowerment of people with neck pain: introduction: the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S8-S13.

    132. Hurwitz EL, Carragee EJ, van der Velde G, Carroll LJ, Nordin M, Guzman J, et al. Treatment of neck pain: noninvasive interventions: results of the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S123-52.

    133. Reardon R, Haldeman S, Bone, Joint Decade - Task Force on Neck P, Its Associated D. Self-study of values, beliefs, and conflict of interest: the bone and joint decade 2000-2010 task force on neck pain and its associated disorders. Spine (Phila Pa 1976). 2008;33(4 Suppl):S24-32.

    134. Bryans R, Decina P, Descarreaux M, Duranleau M, Marcoux H, Potter B, et al. Evidence-based guidelines for the chiropractic treatment of adults with neck pain. J Manipulative Physiol Ther. 2014;37(1):42-63.

    135. Verhagen AP, Scholten-Peeters GGGM, Wijngaarden S van, Bie R de, Bierma-Zeinstra SMA. Conservative treatments for whiplash. Cochrane Database of Systematic Reviews Apr 18;(2):CD003338.

    136. Trinh K, Graham N, Gross A, Goldsmith Charles H, Wang E, Cameron Ian D, et al. Acupuncture for neck disorders. Cochrane Database Syst Rev. Jul 19;(3):CD004870.

    137. Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie. Beroepscompetentieprofiel Manueel Therapeut. Amersfoort: NVMT/KNGF; 2014.

    138. Guyatt GH, Oxman AD, Vist GE, Kunz R, Falck-Ytter Y, Alonso-Coello P, et al. GRADE: an emerging consensus on rating quality of evidence and strength of recommendations. BMJ. 2008;336(7650):924-6.

Algemene informatie

Auteurs | Ontwikkeling

Diagnostisch proces
Therapeutisch proces