Auteurs

• Prof. C.M. Bouwien Smits-Engelsman, PT, PhD, wetenschappelijk medewerker, Avans+ University for Professionals, Breda; hoogleraar leeftijdsgerelateerde veranderingen in de Motoriek, Faculteit Bewegingswetenschappen en Revalidatie, Research Center for Movement Control and Neuroplasticity, KULeuven, België.
• Digna de Kam, PT, MSc, bewegingswetenschapper/fysiotherapeut, Sint Maartenskliniek; Universitair Medisch Centrum St Radboud, afdeling Revalidatie, Nijmegen.
• Erik J.M. Hendriks, PT, PhD, fysiotherapeut/epidemioloog, programmaleider KNGF-richtlijnen, Vakgroep Epidemiologie Universiteit Maastricht, CAPHRI School for Public Health and Primary Care en Centre for Evidence Based Physiotherapy (CEBP), Maastricht.

Klinische vraagstellingen

De werkgroep die deze richtlijn heeft voorbereid, wilde antwoord krijgen op de volgende klinische vragen:

• Welke risicofactoren voor osteoporose zijn bekend en welke zijn beïnvloedbaar door fysiotherapie?
• Welke gezondheidsproblemen en/of aandachtsgebieden staan centraal bij osteoporose?
• Wat is de rol en het doel van fysiotherapie?
• Welke onderdelen van het fysiotherapeutisch diagnostisch onderzoek zijn betrouwbaar, valide en bruikbaar voor de algemene praktijk?
• Welke vormen van behandeling en preventie zijn zinvol?
• Welke meetinstrumenten kunnen worden gebruikt om de ernst van het gezondheidsprobleem te kunnen vastleggen en te evalueren?

Samenstelling werkgroep

Om de klinische vragen te beantwoorden, werd in december 2008 een monodisciplinaire werkgroep van inhoudsdeskundigen ingesteld. Bij het samenstellen van de werkgroep is zoveel mogelijk rekening gehouden met een evenwichtige verdeling van leden met inhouds- en ervaringsdeskundigheid en/of met een academische achtergrond. Alle werkgroepleden hebben verklaard geen conflicterende belangen te hebben bij de te ontwikkelen KNGF-richtlijn. De ontwikkeling van de richtlijn heeft plaatsgevonden in de periode van december 2008 tot juli 2010, tegelijkertijd met de multidisciplinaire consensusrichtlijn over osteoporose, zodat de richtlijnen in grote lijnen op elkaar afgestemd konden worden.

Werkwijze werkgroep

De richtlijn is ontwikkeld conform de ‘Methode voor Richtlijnontwikkeling en Implementatie’.^3-6 In de methode zijn onder andere algemene praktische aanwijzingen geformuleerd voor de strategie om literatuur te verzamelen. Verderop zijn de specifieke zoektermen opgenomen, de geraadpleegde bronnen, de periode waarover de literatuur is verzameld en de criteria voor het in- of uitsluiten van de literatuur. De aanbevelingen voor het therapeutisch proces zijn zo veel mogelijk gebaseerd op wetenschappelijke evidentie. Indien er geen wetenschappelijk bewijs voorhanden was, is er een aanbeveling geformuleerd op basis van consensus binnen de werkgroep c.q. achterban.

De werkgroepleden hebben onafhankelijk gehandeld bij de selectie en beoordeling van het wetenschappelijke bewijsmateriaal. Het wetenschappelijk bewijs is kort samengevat in een conclusie, inclusief de mate van bewijs. Voor het doen van aanbevelingen zijn er naast het wetenschappelijk bewijs nog overige overwegingen meegenomen, zoals het bereiken van algemene consensus, doelmatigheid (kosten), beschikbaarheid van middelen, vereiste deskundigheid en scholing, organisatorische aspecten en het streven naar afstemming met andere mono- of multidisciplinaire richtlijnen. De conceptversie van de richtlijn is voorgelegd aan externe deskundigen en/of beroepsorganisaties (werkgroep tweede kring) om afstemming en consensus te verkrijgen met andere beroepsgroepen/beroepsorganisaties, en/of met andere mono- en multidisciplinaire richtlijnen. Met de wensen en voorkeuren van patiënten is rekening gehouden door een  vertegenwoordiging vanuit de Osteoporose Stichting op te nemen in de tweede kring. Ook experts uit het werkveld zijn geraadpleegd; deze experts zijn zowel door het KNGF als door de Osteoporose Stichting voorgedragen. Deze toetsing vond schriftelijk plaats. Op basis van de reacties van de experts zijn de laatste aanpassingen aangebracht.

Validering door beoogde gebruikers

De richtlijn is, alvorens tot publicatie en verspreiding is overgegaan (validering), ter beoordeling voorgelegd aan de beoogde gebruikers, namelijk een aselecte groep van 150 fysiotherapeuten werkzaam in verschillende werksettings en aan de werkgroep Fysiotherapie van de Nederlandse Vereniging Reumatologie (NVR). Het commentaar en de opmerkingen van de fysiotherapeuten en de werkgroep zijn gedocumenteerd, besproken in de werkgroep en indien mogelijk en/of gewenst, verwerkt in de uiteindelijke richtlijn.

Opbouw, producten en implementatie van de richtlijn

De richtlijn is opgebouwd uit 3 delen, namelijk: de Praktijkrichtlijn, de Verantwoording en toelichting en een stroomschema, waarop de kernpunten van de richtlijn zijn samengevat. Alle delen van de richtlijn zijn afzonderlijk te lezen. Na publicatie en verspreiding wordt de richtlijn geïmplementeerd volgens een standaard implementatiestrategie.^3-8

Dankwoord

Voor de totstandkoming van deze KNGF-richtlijn is een bijzonder woord van dank op zijn plaats aan de leden van de werkgroep tweede kring voor hun zeer gewaardeerde bijdrage aan de richtlijn. Dit zijn (in alfabetische volgorde): dr. L. de Boer, Osteoporose Stichting Nederland; H. Bult, Nederlands Paramedisch Instituut; dr. J.H.W. Custers, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (tegenwoordig Hogeschool van Amsterdam); dr. F. van der Giessen, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden; dr. V.B. de Graaf-Peters, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie; dr. W. Hullegie, Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de Sportgezondheidszorg; dr. M.A.W. Jongert, Nederlands Paramedisch Instituut; prof. dr. H.C.G. Kemper, emeritus hoorleraar; prof. dr. C. Netelenbos, VU medisch centrum; drs. G. van der Poel, infomotion; dr. T. Takken, Universitair Medische Centrum Utrecht; dr. C. van Uden, Vereniging Sport en Gemeenten, Universiteit van Maastricht; dr. V. Weerdesteyn. 
Naamsvermelding als referent betekent niet dat ieder referent de richtlijn inhoudelijk op elk detail onderschrijft.

Juridische betekenis richtlijnen

Richtlijnen zijn geen wettelijke voorschriften, maar op wetenschappelijke onderzoeksresultaten gebaseerde inzichten en aanbevelingen waaraan zorgverleners moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen. Aangezien de aanbevelingen hoofdzakelijk zijn gebaseerd op de ‘gemiddelde patiënt’, moeten zorgverleners op basis van hun professionele autonomie afwijken van de richtlijn als de situatie van de patiënt dat vereist. Wanneer van de richtlijn wordt afgeweken dient dit te worden beargumenteerd en gedocumenteerd.^4,5 De verantwoordelijkheid voor het handelen blijft daarmee bij de individuele fysiotherapeut.

Herziening richtlijnen

De update van de KNGF-richtlijn Osteoporose is gebaseerd op de huidige stand van zaken in het wetenschappelijk onderzoek en afgestemd met de KNGF-standaard Beweeginterventie Osteoporose en met de bestaande richtlijnen of standaarden van medisch specialisten en huisartsen. Ontwikkelingen die de fysiotherapeutische zorg bij deze patiëntengroep kunnen verbeteren, kunnen de huidige inzichten zoals beschreven in de richtlijn doen veranderen.

In de methode voor richtlijnontwikkeling en implementatie is aangegeven dat alle richtlijnen na 3 tot maximaal 5 jaar na publicatie worden herzien.^{3-6, 36} Dit betekent dat het KNGF in 2014 in samenwerking met de werkgroepleden, bepaalt of deze richtlijn nog actueel is. Zo nodig wordt een nieuwe werkgroep geïnstalleerd om de richtlijn te herzien. De geldigheid van de richtlijn komt te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.