Noot 23 Children’s Questionnaire for Handwriting Proficiency (CHaP)

Noot 23 Van de buitenlandse vragenlijsten bevat de Children’s Questionnaire for Handwriting Proficiency (CHaP) vragen over de 3 dimensies van het schrijven, namelijk: leesbaarheid (items 1, 2, 10), schrijfsnelheid (items 3, 4, 9) en lichamelijk en emotioneel welbevinden. De CHaP is onderzocht op interne consistentie (α = 0,77; Engel-Yeger et al., 2009). De gegevens over de validiteit moeten nog worden gepubliceerd. De vragenlijst is nog niet vertaald in het Nederlands.

Noot 24 Perceived Efficacy and Goal Setting System (PEGS)

Noot 24 De Perceived Efficacy and Goal Setting System (PEGS) is een uit Engeland afkomstige plaatjesvragenlijst waarbij kinderen met motorische problemen (5 tot 9 jaar) zichzelf kunnen beoordelen op 24 dagelijkse taken. Bij elke taak worden 2 plaatjes getoond: een plaatje van een kind dat de activiteit nog niet goed kan en een plaatje van een kind dat de activiteit beheerst. Het kind geeft aan welk plaatje het beste bij hem past. Er worden 6 fijnmotorische items beoordeeld en 1 tekentaak. De vragenlijst kan helpen bij het vaststellen van haalbare kinderfysiotherapeutische behandeldoelen. De PEGS-vragenlijst voor ouders en leerkrachten correleren beide laag met de kinder-PEGS-vragenlijst (respectievelijk r = 0,307 en 0,287; Missiuna et al., 2006). De psychometrische waarden worden in de handleiding vermeld (Dunford et al., 2005). De vragenlijst is niet vertaald in het Nederlands.

Noot 25 Hoe ik vind dat ik het doe?

Noot 25 De vragenlijst ‘Hoe ik vind dat ik het doe?’ (De Kloet et al., 2007) is ontwikkeld voor kinderen met DCD van 6 tot 12 jaar om de motorische competentiebeleving te meten. De vragenlijst met foto’s bestaat uit 3 subschalen: ‘Motorische competentiebeleving’, ‘Participatie’ en ‘Motorisch belang’. Het onderdeel Motorische competentiebeleving (Hoe goed vind jij jezelf?) bevat 15 vragen, waarvan 4 vragen de fijne motoriek betreffen en 1 vraag het schrijven betreft. Bij elk item geeft het kind een waardering aan hoe goed hij/zij vindt dat de vaardigheid wordt uitgevoerd (keuze uit: helemaal niet goed, niet zo goed, goed en erg goed). De vragenlijst werd onderzocht op zowel betrouwbaarheid als validiteit. De betrouwbaarheid van de subschalen liep uiteen (Gijzen, 2008), alleen de Motorisch belangschaal en de bijbehorende subschaal Balvaardigheid zijn voldoende betrouwbaar. De betrouwbaarheid van de vragenlijst als geheel moet worden verbeterd. De soortgenootvaliditeit van de vragenlijst met de Motorische Competentiebelevingsschaal voor kinderen (CBSK-M) is voldoende (n = 31, totaalscore r = 0,65, p  ,01; Gijzen, 2008). Een belangrijke bevinding in het onderzoek van Gijzen (2008) is dat er geen significante samenhang is gevonden tussen de score op de Motorische Competentiebelevingsschaal en de totaalscore op de Movement Assessment Battery for Children (Movement ABC) (n = 65; r = -0,16). Ook de vragen over Handvaardigheid en Evenwicht correleerden niet significant met de gelijknamige onderdelen van de Movement ABC (respectievelijk: r = -0,05 (n = 61) en r = -0,03 ( n = 62)). Dus hoe het kind denkt dat hij het doet of kan, heeft geen relatie met zijn feitelijke motorische prestaties. Dit betekent dat de vragenlijst ‘Hoe ik vind dat ik het doe?’ en de Movement ABC een verschillend construct meten: de antwoorden die het kind geeft op vragen over zijn motorische competentie worden niet bepaald door de prestaties op de motorische subschalen Handvaardigheid en Evenwicht van de Movement ABC.

Noot 26 Developmental Coordination Disorder Questionnaire

Noot 26 De Developmental Coordination Disorder Questionnaire (DCDQ; Wilson et al., 2000, 2007) is de bekendste en tevens meest onderzochte vragenlijst, die specifiek voor ouders is ontwikkeld en kan worden ingevuld om (schrijf)motorische problemen te inventariseren. Deze oudervragenlijst is tevens beschikbaar als Nederlandse versie, de Coördinatie Vragenlijst voor Ouders (CVO; Schoemaker et al., 2007). 

Developmental Coordination Disorder Questionnaire revised
De DCDQ Revised (2007) is een oudervragenlijst die bestaat uit 15 vragen en kan motoriekproblemen vaststellen in het dagelijks leven bij kinderen van 5-15 jaar. Drie van deze vragen gaan over schrijven. De vragenlijst is genormeerd voor de leeftijdsrange 5-15 jaar (Wilson et al., 2009) met behulp van ouders van 287 zich normaal ontwikkelende kinderen en ouders van 232 kinderen met motorische problemen (mogelijk DCD). De sensitiviteit is 85% en de specificiteit 71%. De score op de DCDQ-vragenlijst is verschillend tussen groepen kinderen met en zonder DCD (F(1,230) = 81,7, p  ,001). De interne consistentie van de DCDQ is hoog (α = 0,94 (Wilson et al, 2009); α = 0,88 (Civetta & Hillier, 2008) en α = 0,94 (Cairney et al.,2008)). 

De test-hertestbetrouwbaarheid van de DCDQ is goed bevonden (0,94 tot 0,97 (Wilson et al., 2009)). De DCDQ Revised (2007) is tevens vergeleken met andere gestandaardiseerde tests bij 232 kinderen (Wilson et al., 2009). De concurrente validiteit van de DCDQ is onderzocht met de Movement ABC (versie 1) (r = 0,55) en de Test of Visual Motor Integration (r = 0,42; Wilson et al., 2009). Er is geen verschil in scores tussen jongens en meisjes, noch in leeftijdsgroepen, hoewel de leeftijd wel correleerde met de totale score. 

Schoemaker et al. (2007) hebben de DCDQ vertaald naar de CVO. De Nederlandse versie is gebruikt binnen 1 Nederlandse studie (Schoemaker et al., 2006) en niet opnieuw onderzocht op validiteit en betrouwbaarheid binnen de Nederlandse populatie. De CVO gebruikt dezelfde normering als de DCDQ (2007). In een onderzoek onder 608 Nederlandse kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar vonden Schoemaker et al. een significant verschil tussen de gemiddelde CVO-score bij de klinische groep (n = 55) en de gematchte controlegroep (n = 55) (CVO-score klinische groep 38,1 (SD 9,3); controlegroep 63,3 (SD 10,6); F(1,110) = 174,49, p  ,001). In dit onderzoek werd een sensitiviteit van 81,6% in de klinische groep gevonden bij gebruik van de Movement ABC als gouden standaard. Echter, in de normale schoolpopulatie behaalde de CVO maar een sensitiviteit van 28,9. De specificiteit was 89% in de normale schoolpopulatie en 84% in de klinische groep. Dit wil zeggen dat de CVO niet geschikt is voor het opsporen van DCD binnen een normale schoolpopulatie. De normwaarden van de oorspronkelijke DCDQ kunnen in Nederland worden gebruikt om kinderen met DCD te selecteren binnen een klinische groep.

Noot 27 Groninger Motoriek Observatieschaal (GMO)

Noot 27 De Groninger Motoriek Observatieschaal (GMO; bewerking Schoemaker, 2003b) is ontstaan uit de Groninger Motoriek Observatielijst (GMO) van Van Dellen en Kalverboer (1990). De GMO bestaat uit 18 vragen. Deze Nederlandse vragenlijst mag volgens het scoreformulier worden ingevuld door zowel leerkracht, ouders als andere beoordelaars. Omdat in het normeringonderzoek alleen leerkrachten zijn betrokken, wordt de GMO verder besproken in paragraaf 2.3 en niet aanbevolen voor ouders.

Noot 28 Checklist van de Movement ABC-2

Noot 28 De Checklist van de Movement ABC-2 (Henderson et al., 2007, Nederlandse bewerking Smits-Engelsman, 2010b) is een herziene en verkorte versie van de oorspronkelijke Checklist uit 1992. De Nederlandse vragenlijst kan zowel door ouders als leerkrachten worden ingevuld voor kinderen van 5-12 jaar en is zowel voor ouders als leerkrachten genormeerd. De Checklist is in 2010 in het Nederlands vertaald en er zijn nieuwe normen ontwikkeld op basis van een steekproef van 2066 Nederlandse kinderen (Smits-Engelsman, 2010b). Er zijn 1010 checklisten door ouders ingevuld en gebruikt voor de normering. De interne consistentie van de Checklist voor ouders is 0,88. De checklist bevat in totaal 30 vragen, waarvan er 4 de fijne motoriek en 1 het schrijven betreffen. De Checklist kan onderscheid maken tussen kinderen met en kinderen zonder motorische problemen. Alleen bij de leeftijdscategorie 6-jarigen is een significant verschil gevonden tussen de beoordeling van de leerkracht en die van de ouder. Bij de andere leeftijdscategorieën is geen significant verschil geconstateerd (Smits-Engelsman & Niemeijer, 2010a).

Noot 29 Handwriting Profiency Screening Questionnaire (HPSQ)

Noot 29 De HPSQ is een in Israël ontwikkelde vragenlijst die moet worden ingevuld door de leerkracht. Op een vijfpuntsschaal (0 = nooit, 4 = altijd) worden 10 vragen over schrijven gescoord door de leerkracht (onder andere vragen over de leesbaarheid, traag schrijven en pijn of moeheid tijdens schrijven). De HPSQ heeft een goede interne consistentie (α = 0,90), de test-hertestbetrouwbaarheid (ICC) is 0,84 en de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (ICC) is 0,92. De concurrente validiteit met de Hebrew Handwriting Evaluation (HHE; Erez & Parush, 1999) is 0,65 (p 0,001). De vragenlijst is genormeerd voor groep 2 tot en met groep 8 en voor goede en slechte schrijvers (Rosenblum, 2008b). De HPSQ is echter niet vertaald in het Nederlands en dus nu nog niet bruikbaar voor onze populatie.

Noot 30 Alston Evaluation Scale

Noot 30 De Alston Evaluation Scale is een Engelstalige vragenlijst bestaande uit 20 vragen die moeten worden ingevuld door de leerkracht. Er wordt gekeken naar lettervorm, -grootte, ruimte tussen de letters en of het kind op een lijn schrijft. Het kind wordt gevraagd een opstel te schrijven over zijn favoriete idool op gelinieerd papier gedurende 20 minuten. Slechts 15% van de vragen uit de Alston Evaluation Scale correleert met het handschrift (Graham & Weintraub, 1996; Tseng & Cermak, 1993). Deze vragenlijst is niet bruikbaar in de Nederlandse populatie.

Noot 31 Groninger Motoriek Observatieschaal (GMO)

Noot 31 De Groninger Motoriek Observatieschaal (GMO; nieuwe bewerking Schoemaker, 2003b) is ontstaan uit de Groninger Motoriek Observatielijst van Van Dellen en Kalverboer (1990). De GMO bestaat uit 18 vragen en is op enkele punten aangepast en opnieuw genormeerd voor leerkrachten met behulp van 1919 Nederlandse kinderen (Schoemaker, 2003b). Er zijn normen voor jongens en meisjes van 5 tot/met 11 jaar. Bij de GMO wordt de ruwe score omgerekend naar percentielscores. Een percentielscore > 15 wordt als normaal geklasseerd, een score tussen het 5e en 15e percentiel als licht afwijkend en een percentielscore < 5 als duidelijk afwijkend. De GMO bevat 7 vragen over de fijne motoriek, waarvan 3 vragen het schrijven betreffen. De GMO is recent door Schoemaker et al. (2008) vertaald in het Engels (Motor Observational Questionnaire for Teachers, MOQ-T). De MOQ-T is in een normeringsonderzoek onder Nederlandse kinderen (n = 182) onderzocht op validiteit. De overeenkomst met de DCDQ is voldoende (r = -0,63; p  ,001) en die met de Movement ABC-1 is redelijk (r = 0,57;p  ,001). De scores op MOQ-T verschillen tussen groepen kinderen die at risk zijn voor DCD en controlekinderen (respectievelijk 49,0 (SD = 11,0) versus 30,2 (SD = 11,2); F(1, 182) = 130,442; p  ,001; Schoemaker et al., 2008). De sensitiviteit van de MOQ-T binnen een groep kinderen met motorische problemen is 80,5% en de specificiteit 62% bij het gebruik van de Movement ABC (afkapwaarde 15e percentiel) als gouden standaard. De sensitiviteit binnen een schoolgaande populatie is nog niet onderzocht, maar zal, net als bij de CVO beduidend lager uitvallen.

Noot 32 Schoolvragenlijst voor leerkrachten voor het opsporen van schrijfproblemen

Noot 32 De Schoolvragenlijst voor leerkrachten voor het opsporen van schrijfproblemen (Smits-Engelsman et al., 1995a; Smits-Engelsman, 1995b) heeft een hoge interne consistentie (0,93). Deze test is eveneens onderzocht op betrouwbaarheid en validiteit; deze zijn voldoende hoog bevonden (kappa = 0,65 met de Beknopte beoordelingsmethode voor kinderhandschriften (BHK); Smits-Engelsman et al., 1995a; Smits-Engelsman, 1995b). De Schoolvragenlijst beoordeelt het handschrift door middel van 10 vragen waarvan 1 vraag gaat over spelling en 6 vragen over schrijven (lettervorm, algemene presentatie van het geschreven werk, regelmaat van de letters, grootte en richting, druk, vloeiendheid en bekwaamheid). Iedere vraag wordt door de leerkracht gescoord op een vijfpuntsschaal (goed-boven, gemiddeld-gemiddeld-onder of gemiddeld-slecht). Er is sprake van een schrijfprobleem als ten minste 4 van de 6 handschriftitems (vraag 1, 2, 3, 5, 6 en 10) onder gemiddeld of slecht zijn gescoord. De sensitiviteit van de vragenlijst is 71% met de BHK als gouden standaard (totale kwaliteit van de score > 21; Smits-Engelsman, 1995b; Smits-Engelsman & Schoemaker, in druk).

Noot 33 Checklist van de Movement ABC-2

Noot 33 De nieuwe Checklist van de Movement ABC-2 (Henderson et al., 2007) is de verkorte en herziene versie van de originele Checklist uit 1992. De vragenlijst bestaat nu uit 30 vragen en is genormeerd voor Engelse basisschoolkinderen van 5 tot/met 12 jaar (n = 387). De vragenlijst kan zowel door ouders als leerkrachten worden ingevuld voor kinderen van 5-12 jaar. De correlatie tussen de nieuwe Checklist en de Movement ABC-2 test is redelijk (r = 0,55) (Schulz et al., 2011). Recent is deze lijst nu ook in het Nederlands vertaald en bewerkt, de Movement Assessment Battery for Children-2 Checklist (Smits-Engelsman, 2010b). Er zijn Nederlandse normen ontwikkeld voor leerkrachten op basis van 628 ingevulde checklists. De interne consistentie van de Checklist voor de leerkrachten is goed (α = 0,92). Binnen de Checklist worden 4 vragen gesteld over de fijne motoriek en 1 vraag over het schrijven. Uit onderzoek blijkt dat de gehele Checklist onderscheid kan maken tussen kinderen met en zonder motorische problemen. Er blijkt een relatief matige correlatie tussen de scores op de Checklist van ouders en die van leerkrachten (Spearman’s rangcorrelatiecoëfficiënt (r) = 0,44), wat aangeeft dat beide lijsten, ingevuld vanuit een andere invalshoek, aanvullende informatie geven over het kind. Alleen bij de leeftijdscategorie 6-jarigen is er een significant verschil tussen de beoordeling van de leerkracht en de ouder.

• • Abbott RD, Berninger VW. Structural Equation Modeling of Relationships among Developmental Skills and Writing Skills in Primary-Grade and Intermediate-Grade Writers. J Educ Psychol. 1993;85(3):478-508.
  • Adi-Japha E, Freeman NH. Development of differentiation between writing and drawing systems. Dev Psychol. 2001;37(1):101-14.
  • Alston J. A legibility index: Can handwriting be measured? Educ Rev. 1983;35:237-42.
  • Amundson S. Evaluation Tool of Children’s Handwriting problems. O.T. Kids Inc. Horner, Alaska; 1995.
  • Avi-Itzhak T, Obler DR. Clinical Value of the VMI Supplemental Tests: A modified Replication Study. Optom Vis Sci. 2008;85(10):1007-11.
  • Barnett A, Henderson SE, Scheib B, Schulz J. Detailed Assessment of Speed of Handwriting (DASH). Manual UK. Oxford: Harcourt Assessment; 2007.
  • Barnett A, Henderson SE, Scheib B, Schulz J. Development and standardization of a new handwriting speed test: The Detailed Assessment of Speed of Handwriting. Br J Educ Psychol. 2009;1(1):137-57.
  • Barnhardt C, Borsting E, Deland P, Pham N, Vu T. Relationship between visual-motor integration and spatial organization of written language and math. Optom Vis Sci. 2005;82(2):138-43.
  • Beery KE. The Beery-Buktenica developmental test of visual-motor integration (5th ed.). Minneapolis: NCS Pearson Inc; 2004.
  • Beknopte handleiding bij de Diagnostische Criteria van de DSM-IV-TR. Lisse: Swets & Zeitlinger; 2000.
  • Ben-Pazi H, Kukke S, Sanger TD. Poor penmanship in children correlates with abnormal rhythmic tapping: A broad functional temporal impairment. J Child Neurol. 2007;22(5):543-9.
  • Berninger VW, Abbott RD, Augsburger A, Garcia N. Comparison of pen and keyboard transcription modes in children with and without learning disabilities. Learn Disabil Q. 2009;32:123-41.
  • Berninger VW, Abbott RD, Jones J, Wolf BJ, Gould L, Anderson-Youngstrom M, Shimada S, Apel K. Early development of language by hand: composing, reading, listening, and speaking connections; three letter-writing modes; and fast mapping in spelling. Dev Neuropsychol. 2006a;29(1):61-92.
  • Berninger VW, Abbott RD, Whitaker D, Sylvester L, Nolen SB. Integrating Low- and High Level Skills in Instructional Protocols for Writing Disabilities. Learn Disabil Q. 1995;18(4):293-309.
  • Berninger VW, Colwell SO. Relationships between neurodevelopmental and educational findings in children aged 6 to 12 years. Pediatrics. 1985;75(4):697-702.
  • Berninger VW, Fuller F. Gender Differences in Orthographic, Verbal, and Compositional Fluency: Implications for Assessing Writing Disabilities in Primary Grade Children. J Sch Psychol. 1992a;30:363-82.
  • Berninger VW, Graham S. Language by Hand: A Synthesis of a Decade of Research on Handwriting. Handwriting Review. 1998;12:11-25.
  • Berninger VW, Mizokawa D, Bragg R. Theory-based diagnosis and remediation of writing. J Sch Psychol. 1991;29:57-9.
  • Berninger VW, Rutberg J. Relationship of finger function to beginning writing- Application to diagnosis of writing disabilities. Dev Med Child Neur. 1992b;34(3):198-215.
  • Berninger VW, Rutberg JE, Abbott RD, Garcia N, Anderson-Youngstrom M, Brooks A, Fulton C. Tier 1 and Tier 2 early intervention for handwriting and composing. J Sch Psychol. 2006b;44:3-30.
  • Berninger VW, Vaughan KB, Abbott RD, Abbott SP, Woodruff Rogan L, Brooks A, Reed E, Graham S. Treatment of handwriting problems in beginning writers: Transfer from handwriting to composition. J Educ Psychol. 1997;89:652-66.
  • Berninger VW, Yates C, Cartwright A, Rutberg J, Remy E, Abbott R. Lower-level developmental skills in beginning writing. Read Writ. 1992c;4:257-80.
  • Berninger VW, Yates C, Lester K. Multiple orthographic codes in acquisition of reading and writing skills. Read Writ. 1991;3:115-49.
  • Berninger VW. Process Assessment of the Learner test Battery for reading and writing (PAL-RW). San Antonio, Texas: Psychological Cooperation; 2001
  • Blank R, Miller V, Von Voss H, Von Kries R. Effects of age on distally and proximally generated movements: a kinematic analysis of school children and adults. Dev Med Child Neurol. 1999;41:592-86.
  • Blöte AW, Hamstra-Bletz L. A longitudinal study on the structure of handwriting. Percept Mot Skills. 1991;72:983-94.
  • Bo J, Bastian AJ, Kagerer FA, Contreras-Vidal JL, Clark JE. Temporal variability in continuous versus discontinuous drawing for children with Developmental Coordination Disorder. Neurosci Lett. 2008;431:215-20.
  • Bosga-Stork I, Overvelde A, Van Bommel-Rutgers I, Van Cauteren M, Halfwerk B, Nijhuis-van der Sanden R, Smits-Engelsman B. Inventarisatie van verwijzingspatroon, onderzoek en behandeling van kinderen met schrijfproblemen. Een digitale enquête. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2009a;21:14-8.
  • Bosga-Stork I, Overvelde A, Van Cauteren M, Van Bommel I, Halfwerk B, Smits-Engelsman B, Nijhuis-Van der Sanden R. Schrijfproblemen: kinderfysiotherapie als onderdeel van de ketenzorg. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2009b; 22:8-14.
  • Brown T, Unsworth C, Lyons C. An evaluation of the construct validity of the Developmental Test of Visual- Motor Integration using the Rasch Measurement Model. Aust Occup Ther J. 2009;56(6):393-402.
  • Bruininks RH, Bruininks BD. Bruininks-Oseretsky Test of Motor Proficiency, Second Edition (BOT-2), manual. AGS Publishing. Circle Pines, Minnesota.
  • Burton AW, Dancisak MJ. Grip form and Graphomotor Control in Preschool Children. Am J Occup Ther. 2000;54:9-17.
  • Cairney J, Missiuna C, Veldhuizen S, Wilson B. Evaluation of the psychometric properties of the developmental coordination disorder questionnaire for parents (DCD-Q): Results from a community based study of school-aged children. Hum Mov Sci. 2008;27(6):932-40,
  • Case-Smith J. Effectiveness of school-based occupational therapy intervention on handwriting. Am J Occup Ther. 2002;56:17-25.
  • Case-Smith J. The Relationships among Sensorimotor Components, Fine Motor Skill, and Functional Performance in Preschool Children. Am J Occup Ther. 1995;49(7):645-52.
  • Chang SH, Yu NY. Discriminant Validity of the Visual Motor Integration Test in Screening Children with Handwriting Dysfunction. Percept Mot Skills. 2009;109(3):770-82.
  • Chartrel E, Vinter A. The impact of spatio-temporal constraints on cursive letter handwriting in children. Learn Instruc. 2008;18:537-47.
  • Christensen CA. Relationship between orthographic-motor integration and computer use for the production of creative and well-structured written text. Br J Educ Psychol. 2004;74:551-64.
  • Civetta LR, Hillier SL. The Developmental Coordination Disorder Questionnaire and Movement Assessment Battery for Children as a Diagnostic Method in Australian Children. Pediatr Phys Ther. 2009;20(1):39-46.
  • Connelly V, Gee D, Walsh E. A comparison of keyboarded and handwritten compositions and the relationship with transcription speed. Br J Educ Psychol. 2007;77:479-92.
  • Cools W, De Martelaer K, Samaey C, Andries C. Movement skill assessment of typically developing preschool children: A review of seven movement skill assessment tools. J Sports Sci Med. 2008;8:154-68.
  • Copley J, Ziviani J. Kinesthetic sensitivity and handwriting ability in grade one children. Austr Occ Ther J. 1990;37:39-43.
  • Cornhill H, Case-Smith J. Factors that relate to good and poor handwriting. Am J Occup Ther. 1996;50(9):732-9.
  • Croce RV, Horvat M, McCarthy E. Reliability and concurrent validity of the Movement Assessment Battery for Children. Percept Mot Skills. 2001;93:275-80.
  • Crook C, Bennett L. Does using a computer disturb the organization of children`s writing? Br J Educ Psychol. 2007;25:313-21.
  • Cunningham AE, Stanovich KE. Early spelling acquisition: Writing beats the computer. J Educ Psychol. 1990; 82(1):159-62.
  • Daly CJ, Kelley GT, Krauss A. Relationship between visual-motor integration and handwriting skills of children in kindergarten: a modified replication study. Am J Occup Ther. 2003;57(4):459-62.
  • de Kloet A, Calame E, Reinders H, Smits-Engelsman BCM, Schoemaker M, Volman C. Vragenlijst gevoel van motorische competentie; ‘Hoe ik vind dat ik het doe?’. Interne publicatie. Den Haag: Sophia Revalidatie Den Haag. 2005.
  • Denckla MA. Development of Motor Co-ordination in normal children. Dev Med Child Neurol. 1974;16:129-741.
  • Dennis JL, Swinth Y. Pencil Grasp and Children’s Handwriting Legibility During Different-Length Writing Tasks. Am J Occup Ther. 2001;55(2):175-83.
  • Denton PL, Cope S, Moser C. The effects of sensorimotor-based intervention versus therapeutic practice on improving handwriting performance in 6- 11 year old children. Am J Occup Ther. 2006;60:16-25.
  • Di Brina C, Niels R, Overvelde A, Levi G, Hulstijn W. Dynamic Time Warping: A new method in the study of poor handwriting. Hum Mov Sci. 2008;26(2):242-55.
  • Dickerson-Mayes S, Calhoun SL. Comparison of scores on two recent editions of the developmental test of visual-motor integration. Percept Mot Skills. 1998;87:1324-6.
  • Diekema SM, Deitz J, Amundson SJ. Test-retest reliability of the Evaluation Tool of Children’s Handwriting - Manuscript. Am J Occup Ther. 1998;52:248-55.
  • Dunford C, Missiuna C, Street E, Sibert J. Children’s Perceptions of the Impact of Developmental Coordination Disorder on Activities of daily Living. Br J Occup Ther. 2005;68(5):207-14.
  • Dunford C, Missiuna C, Street E, Sibert J. Children`s perceptions of the impact of developmental coordination disorder on activities of daily living. Br J Occup Ther. 2005;68(5):207-14.
  • Engel-Yeger B, Nagauker-Yanuv L, Rosenblum S. Handwriting performance, self-reports, and perceived self-efficacy among children with dysgraphia. Am J Occup Ther. 2009;63:182-92.
  • Erez N, Parush S. The Hebrew Handwriting Evaluation (2nd ed.). School of Occupational Therapy. Jerusalem: Faculty of Medicine, Hebrew University of Jerusalem; 1999.
  • Exner CE. Clinical Interpretation of In Hand manipulation in young children: translation movements. Am J Occup Ther. 1997;51:729-32.
  • Exner CE. Intervention for children with hand skill problems. In: Handfunction in the Child: Foundation for remediation, Henderson A, Pehoski C, editors. St. Louis, Missouri: Mosby Elsevier; 2006.
  • Feder KP, Majnemer A, Bourbonnais D, Platt R, Blayney M, Synnes A. Handwriting performance in preterm children compared with term peers at age 6 to 7 years. Dev Med Child Neur. 2005;47:163-70.
  • Feder KP, Majnemer A, Bournonnais D, Blayney M, Morin I. Handwriting performance on the ETCH-M in Grade One Regular Education Program. Phys Occup Ther Pediatr. 2007a;27(2):43-62.
  • Feder KP, Majnemer A. Children`s Handwriting tools and their psychometric properties. Phys Occup Ther Pediatr. 2003;23(3):65-84.
  • Feder KP, Majnemer A. Handwriting development, competency, and intervention. Review. Dev Med Child Neurol. 2007b;49:312-7.
  • Fernandes DN, Chau T. Fractal dimensions of pacing and grip force in drawing and handwriting production. J Biomech. 2008;41(1):40-6.
  • Folio MK, Fewell R. Peabody Developmental Motor Scales, Second Edition (PDMS-2): Examininer`s Manual. 2000. Tex: PRO-ED, Inc. Austin.
  • Freeman A, MacKinnon JR, Miller LT. Keyboarding for Students with Handwriting Problems. Phys Occup Ther Pediatr. 2005;25(1):119-48.
  • Frijters MCT, Westenberg Y, Smits-Engelsman BCM. Vergelijking van de Movement-ABC-2 test en De Bayley Scales of Infant Development Motorische Schaal (BSID-II-NL-M) bij kinderen van 36 tot 43 maanden. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2010;22:14-5.
  • Gijzen R. De motorische competentiebeleving van kinderen met DCD. Betrouwbaarheid en validiteit van de vragenlijst ‘Hoe ik vind dat ik het doe?’ Afstudeerscriptie. Utrecht: Universiteit Utrecht, Faculteit Sociale Wetenschappen, Master Orthopedagogiek; 2008.
  • Gijzen R. De motorische competentiebeleving van kinderen met DCD. Betrouwbaarheid en validiteit van de vragenlijst ‘Hoe ik vind dat ik het doe?’. Afstudeerscriptie. Utrecht: Universiteit Utrecht, Faculteit Sociale Wetenschappen, Master Orthopedagogiek; 2008.
  • Gordon BH, Velkey AJ. Pencil lead diameter affects response sheet completion time. Percept Mot Skills. 2000;90:326-8.
  • Goyen TA, Duff S. Discriminant validity of the Developmental Test of Visual-Motor Integration in relation to children with handwriting dysfunction. Aust Occup Ther J. 2005;52(2):109-15.
  • Graham S, Berninger VW, Abbott, RD, Abbott SP, Whitaker D. Role of mechanics in composing of elementary school students. A new methodological approach. J Educ Psychol. 1997;89(1):170-82.
  • Graham S, Harris K, Mason L, Fink-Chorzempa B, Moran S, Saddler B. How do primary grade teachers teach handwriting? A national survey. Read Writ. 2008;21:49-69.
  • Graham S, Harris KR, Fink B. Is handwriting causally related to learning to write? Treatment of handwriting problems in beginning writers. J Educ Psychol. 2000;92(4):620-33.
  • Graham S, Harris KR. Improving the writing performance of young struggling writers: Theoretical and programmatic research from the center on accelerating student learning. J Spec Educ. 2005;39(1):19-33.
  • Graham S, Struck M, Santoro J, Berninger VW. Dimensions of good and poor handwriting legibility in first and second graders: motor programs, visual-spatial arrangement, and letter formation parameter setting. Dev Neuropsychol. 2006;29(1):43-60.
  • Graham S, Weintraub N, Berninger V, Schafer W. Development of Handwriting Speed and Legibility in Grades 1-9. J Educ Res. 1998;92(1):42-52.
  • Graham S, Weintraub N, Berninger V. Which Manuscript Letters Do Primary Grade Children Write Legibly? J Educ Psychol. 2001;93(3):488-97.
  • Graham S, Weintraub N. A review of handwriting research: progress and prospects from 1980 to 1994. Educ Psychol Rev. 1996;8(1):7-87.
  • Greer T, Lockman JJ. Using writing instruments: invariances in young children and adults. Child Dev. 1998;69(4):888-902.
  • Hagborg WJ, Aiello-Coultier M. The Developmental Test of Visual-Motor Integration – 3R and teachers` ratings of written language. Percept Mot Skills. 1994;79(1 Pt 2):371-4.
  • Hamstra-Bletz L, Blöte A. A longitudinal study on dysgraphic handwriting in primary school. J Learn Disab. 1993a;26:689-99.
  • Hamstra-Bletz L. Het kinderhandschrift: ontwikkeling en beoordeling (proefschrift). 1993b. Rijksuniversiteit Leiden; Leiden.
  • Hamstra-Bletz L, Blöte A. Development of handwriting in primary school: a longitudinal study. Percept Mot Skills. 1990;70:759-70.
  • Hamstra-Bletz L, De Bie J, Den Brinker BPLM. Beknopte beoordelingsmethode voor kinderhandschriften: Experimentele versie (Concise evaluation scale for children’s handwriting: Experimental version). Lisse: Swets & Zeitlinger; 1987.
  • Hartman A. No adverse effect of viscristine on handwriting in children after completion therapy. Pediatr Blood Cancer. 2007;49:841-5.
  • Hay J. Adequacy in and predilection for physical activity in children. Clin J Sport Med. 1992;2:192-201.
  • Henderson SE, Sugden DA, Barnett AL. Movement Assessment Battery for Children-2, Second Edition (Movement ABC-2)(Examiner’s Manual). Londen: Harcourt Assessment; 2007.
  • Henderson SE, Sugden DA. Movement Assessment Battery for Children. 1992. The Psychological Corporation, Londen, England.
  • Jelsma LD, Van Bergen-Verhoef LLJ, Niemeijer AS, Smits-Engelsman BCM. Overeenstemming tussen de Movement Assessment Battery for Children second edition en de Bruininks-Oseretsky Test of Motor Profiency second edition bij kinderen van 7-11 jaar. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2010;22:16-7.
  • Jones D, Christensen CA. Relationship between automaticity in handwriting and students’ ability to generate written text. J Educ Psychol. 1999;91(1):44-9.
  • Jongmans M, Linthorst-Bakker E, Westenberg Y, Smits-Engelsman BCM. Use of a task-oriented self-instruction method to support children in primary school with poor handwriting quality and speed. Hum Mov Sci. 2003;22:549-66.
  • Kaiser ML, Albaret JM, Doudin PA. Relationship between Visual-Motor Integration, Eye-Hand Coordination, and Quality of Handwriting. J Occup Ther. 2009; 2:87-95.
  • Kandel S, Hérault L, Grosjacques G, Lambert E, Fayol M. Orthographic vs. phonologic syllables in handwriting production. Cognition. 2009;110(3):440-4.
  • Kandel S, Soler O, Valdois S, Gros C. Graphemes as motor units in the acquisition of writing skills. Read Writ. 2006a;19:313-37.
  • Kandel S, Valdois S. Syllables as functional units in a copying task. Lang Cogn Process. 2006b;21(4):432-52.
  • Karlsdottir R, Stefansson T. Predicting performance in primary school subjects. Percept Mot Skills. 2003;97:1058-60.
  • Karlsdottir R, Stefansson T. Problems in developing functional handwriting. Percept Mot Skills. 2002;94:623-62.
  • Karlsdottir R. Comparison of cursive models for handwriting instruction. Percept Mot Skills. 1997;85:1171-84.
  • Karlsdottir R. Development of cursive handwriting. Percept Mot Skills. 1996a;82:659-73.
  • Karlsdottir R. Print-script as Initial Handwriting Style I: effects on the development of handwriting. Scand J Educ Res. 1996b;40(2):161-74.
  • Kharraz-Tavakol OD, Eggert T, Mai N, Straube A. Learning to write letters: transfer in automated movements indicates modularity of motor programs in human subjects. Neurosci Lett. 2000;282:33-6.
  • Koziatek SM, Powell NJ. Pencil Grips, Legibility, and Speed of Fourth-Graders’ Writing in Cursive. Am J Occup Ther. 2003;57(3):284-8.
  • Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. Richtlijn Pijnmeting en Behandeling van pijn bij Kinderen. Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. 2007. Beschikbaar viahttp://www.pallialine.nl; geraadpleegd op 1 november 2010.
  • Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg Centraal BeleidsOrgaan (CBO). Evidence-based Richtlijnontwikkeling. Handleiding voor werkgroepleden. Utrecht; 2007.
  • Largo RH, Caflisch JA, Hug F, Muggli K, Molnar AA, Molinari L, Sheehy A, Gasser T. Neuromotor development from 5 to 18 years. Part 1: timed performance. Dev Med Child Neurol. 2001;43:436-43.
  • Leemrijse C, Meijer OG, Vermeer A, Lambregts B, Adèr HJ. Detecting individual change in children with mild to moderate motor impairment: the standard error of measurement of the Movement ABC. Clin Rehabil. 1999;13(5):420-9.
  • Longcamp M, Anton JL, Roth M, Velay JL. Visual presentation of single letters activates a premotor area involved in writing. NeuroImage. 2003;19:1492-1500.
  • Longcamp M, Boucard C, Gilhodes JC, Anton JL, Roth M, Nazarian B, Velay JL. Learning through Hand- or Typewriting Influences Visual Recognition of New Graphic Shapes: Behavioral and Functional Imaging Evidence. J Cogn Neurosci. 2008;20(5):802-15.
  • Longcamp M, Boucard C, Gilhodes JC, Velay JL. Remembering the orientation of newly learned characters depends on the associated writing knowledge: A comparison between handwriting and typing. Hum Mov Sci. 2006a;25:646-56.
  • Longcamp M, Tanskanen T, Hari R. The imprint of action: Motor cortex involvement in visual perception of handwritten letters. NeuroImage. 2006b; 33:681-8.
  • Longcamp M, Zerbato-Poudou MT, Velay JL. The influence of writing practice on letter recognition in preschool children: A comparison between handwriting and typing. Acta Psychol. 2005;119:67-79.
  • Lord R, Hulme C. Kinaesthetic sensitivity of normal and clumsy children. Dev Med Child Neur. 1987;29(6):720-5.
  • Maeland AF. Handwriting and perceptual-motor skills in clumsy, dysgraphic, and `normal` children. Percept Mot Skills. 1992;75(3Pt2):1207-17.
  • Maki HS, Voeten MJM, Vauras MMS, Poskiparta EH. Predicting writing skill development with word recognition and preschool readiness skills. Read Writ. 2001;14:643-72
  • Malloy-Miller T, Polatajko H, Anstett B. Handwriting error patterns of children with mild motor difficulties. Can J Occup Ther. 1995;62(5):258-67.
  • Marr D, Cermak C, Cohn ES, Henderson A. Fine Motor Activities in Head Start and Kindergarten Classrooms. Am J Occup Ther. 2003;57(5):550-7.
  • Marr D, Cermak C. Consistency of Handwriting in Early Elementary Students. Am J Occup Ther. 2002a;57:161-7.
  • Marr D, Cermak C. Predicting handwriting performance of early elementary students with the developmental test of visual-motor integration. Percept Mot Skill. 2002b;95:661-9.
  • Marr D, Dimeo SB. Outcomes associated with a summer handwriting course for elementary students. Am J Occup Ther. 2006;60:10-5.
  • Marr D, Windsor MM, Cermak S. Handwriting Readiness:: Locatives and Visuomotor Skills in the Kindergarten Year. Early Child Res Pract. 2001;Spring:1-6.
  • McHale K, Cermak SA. Fine motor activities in elementary school: Preliminary findings and provisional implications for children with the fine motor problems. Am J Occup Ther. 1992;46:898-2.
  • Meulenbroek RGJ, Van Galen GP. Movement Analysis of Repetitive writing behaviour of first, second and third grade primary school children. In Graphonomics: Contemporary Research in Handwriting Kao HSR, Van Galen GP, & Hoosain R, editors. Nederland: Elsevier Science; 1986.
  • Meulenbroek RGJ, Van Galen GP. Perceptual-Motor Complexity of Printed and Cursive Letters. J Exp Educ. 1990;58(2):95-110.
  • Missiuna C, Pollock N, Law M, Walter S, Cavey N. Examination of the Perceived Efficacy and Goal Setting System (PEGS) with children with disabilities, their parents, and teachers. Am J Occup Ther. 2006;60:204-14.
  • Missiuna C, Pollock N, Law M. The Perceived Efficacy and Goal setting System (PEGS). 2004. TX: Psych Corp; San Antonio, Texas.
  • Miyahara M, Piek JP, Barrett NC. Effect of postural instability on drawing errors in children: A synchronized kinematic analysis of hand drawing and body motion. Hum Mov Sci. 2008;27:705-13.
  • Nagi SZ. Some conceptual issues in disability and rehabilitation. In: Sociology and rehabilitation, Sussman MD, editors. , Washington: Am Sociological Association; 1965, pp. 100-113.
  • Naider-Steinhart S, Katz-Leurer M. Analysis of proximal and distal muscle activity during handwriting tasks. Am J Occup Ther. 2007;61(4):392-8.
  • Naka M. Repeated writing facilitates children`s memory for pseudocharacters and foreign letters. Mem Cognit. 1998;26(4):804-9.
  • Niemeijer AS. Neuromotor Task Training: physiotherapy for children with developmental coordination disorder (proefschrift). Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 2007.
  • Oehler E, Dekrey H, Eadry E, Fogo J, Lewis E, Maher C, Schilling A. The effect of pencil size and shape on the pre-writing skills of kindergartners. Phys Occ Ther Ped. 2000;19(3/4):53-60.
  • Olive T, Favart M, Beauvais C, Beauvais L. Children’s cognitive effort and fluency in writing: Effects of genre and of handwriting automatisation. Learn Instruc. 2009;19:299-308.
  • Olive T, Kellogg RT. Concurrent activation of high- and low-level production processes in written composition. Mem Cognit. 2002;30(4):594-600.
  • O`Mahony P, Dempsey M, Killeen H. Handwriting speed: duration of testing period and relation to socio-economic disadvantage and handedness. Occup Ther Int. 2008;15(3):165-77.
  • Overvelde A, Bosga-Stork I, Nijhuis-van der Sanden R.(2009). Een schrijfprobleem: niet altijd een kinderfysiotherapeutisch probleem. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2009;21:15-20.
  • Overvelde A, Van Bommel-Rutgers I, Bosga-Stork I, Smits-Engelsman B, Nijhuis-Van der Sanden R. Is er een relatie tussen fijne motoriek en schrijven? Een systematische review. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2010;22:42-7.
  • Parush S, Levanon-Erez N, Weintraub N. Ergonomic factors influencing handwriting performance. Work. 1998a;11:295-305.
  • Parush S, Pindak V, Hahn-Markowitz J, Mazor-Karsenty T. Does fatigue influence children`s handwriting performance? Work. 1998b;11:307-13.
  • Pehoski C, Henderson A, Tickle-Degnen L. In-hand manipulation in young children: Rotation of an object in the fingers. Am J Occup Ther. 1997a;51:544-52.
  • Pehoski C, Henderson A, Tickle-Degnen L. In-hand manipulation in young children: Translation movements. Am J Occup Ther. 1997b;51:719-28.
  • Peters M. Incidence of left-handed writers and the inverted writing position in a sample of 2194 German elementary school children. Neuropsychologia. 1986;24(3):429-33.
  • Peterson CQ, Nelson AL. Effect of an occupational intervention on printing in children with economic disadvantages. Am J Occup Ther. 2003;57:152-60.
  • Peverly ST, Ramaswamy V, Brown C, Sumowski J, Alidoost M, Garner J. What Predicts Skill in Lecture Note Taking? J Educ Psych. 2007;99(1):167-80.
  • Peverly ST. The Importance of Handwriting Speed in Adult Writing. Dev Neuropsychol. 2006;29(1):197-16.
  • Pont K, Wallen M, Bundy A. Conceptualising a modified system for classification of in-hand manipulation. Austr Occ Ther J. 2009;56:2-15.
  • Preminger F, Weiss PL, Weintraub N. Predicting occupational performance: handwriting versus keyboarding. Am J Occup Ther. 2004;58(2):193-201.
  • Read JC. A study of the usability of handwriting recognition for text entry by children. Sci Direct Interact Comp. 2007;19:57-69.
  • Ritchey KD. The building blocks of writing: Learning to write letters and spell words. Read Writ. 2008;21:27-47.
  • Rogers J, Case-Smith J. Relationships between handwriting and keyboarding performance of sixth-grade students. Am J Occup Ther. 2002; 56(1):34-9.
  • Rosenblum S, Dvorkin AY, Weiss PL. Automatic segmentation as a tool for examining the handwriting process of children with dysgraphic and proficient handwriting. Hum Mov Sci. 2006a;25(4-5):608-21.
  • Rosenblum S, Goldstand S, Parush S. Relationships among Biomechanical Factors, Handwriting Product Quality, Handwriting Efficiency, and Computerized Handwriting Process Measures in Children with and without Handwriting Difficulties. Am J Occup Ther. 2006b;60(1):28-39.
  • Rosenblum S, Livneh-Zirinski M. Handwriting process and product characteristics of children diagnosed with developmental coordination disorder. Hum Mov Sci. 2008a;27:200-214.
  • Rosenblum S, Parush S, Weiss P. The in air phenomenon: temporal and spatial correlates of the handwriting process. Percept Mot Skills. 2003a;96:933-54.
  • Rosenblum S, Weiss P L, Parush S. Product and process evaluation of handwriting difficulties. Educ Psychol Rev. 2003b;15(1):41-81.
  • Rosenblum S, Weiss PL, Parush S. Handwriting evaluation for developmental dysgraphia: Process versus product. Read Writ. 2004;17:433-58.
  • Rosenblum S. Development, reliability, and Validity of the Handwriting Profiency Screening Questionnaire (HPSQ). Am J Occup Ther. 2008b;62(3):298-307.
  • Rosenblum S. Using the Alphabet Task to differentiate between proficient and nonproficient handwriters. Percept Mot Skills. 2005;100:629-39.
  • Rothstein JM, Echternach JL, Riddle DL. The Hypothesis-Oriented Algorithm for Clinicians II (HOAC II): A guide for patient management. Phys Ther. 2003;83:455-70.
  • Rubin N, Henderson SE. Two sides of the same coin: Variation in teaching methods and failure to learn to write. Spec Educ. 1982;9:17-24.
  • Rueckriegel SM, Blankenburg F, Burghardt R, Ehrlich S, Henze G, Mergl R, Driever PH. Influence of age and mobement complexity on kinematic hand mobement parameters in childhood and adolescence. Int J Neurscience.2008;26:655-63.
  • Schenkman M, Deutsch JE, Gill-Body KM. An Integrated Framework for Decision Making in Neurologic Physical Therapist Practice. Phys Ther. 2006; 86(12):1681-702.
  • Schneck CM, Henderson A. Descriptive Analysis of the Developmental Progression of Grip Position for Pencil and Crayon Control in Nondysfunctional Children. Am J Occup Ther. 1990;44(10):893-900.
  • Schneck CM. Comparison of Pencil Grip Patterns in First graders with Good and Poor Writing Skills. Am J Occup Ther. 1991;45(8):701-6.
  • Schoemaker MM, Flapper B, Verheij NP, Wilson BN, Reinders-Messelink HA, Kloet de A. Evaluation of the developmental coordination disorder questionnaire as a screening instrument. Dev Med Child Neurol. 2006;48(8);668-73.
  • Schoemaker MM, Flapper BCT, Reinders-Messelink HA, Kloet de A. Validity of the motor observation questionnaire for teachers as a screening instrument for children at risk for developmental coordination disorder. Hum Mov Sci. 2008;27:190-9.
  • Schoemaker MM, Reinders-Messelink HA, Kloet AJ. Coördinatievragenlijst Voor Ouders (vertaling van de DCD-Questionnaire van BN Wilson, december 2007). Interne publicatie. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 2007.
  • Schoemaker MM, Smits-Engelsman BCM, Jongmans MJ. Psychometric properties of the M-ABC Checklist as a screenings instrument for children with developmental coordination disorder. Br J Educ Psychol. 2003a;73:425-41.
  • Schoemaker MM. Handleiding Groninger Motoriek Observatieschaal (GMO). Interne publicatie. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 2007.
  • Schulz J, Henderson SE, Sugden DA, Barnett AL. Structural validity of the Movement ABC-2 test: Factor structure comparisons across three age groups. ResDevDisabil. 2011 Feb 15. doi:10.1016/j.ridd.2011.01.032
  • Shumway- Cook A, Woollacott MH. (Eds.) Motor Control and Theories. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2007, pp. 3-20.
  • Simons J, Defourny V. Overeenkomst tussen het oordeel van de leerkrachten en het resultaat op de Beknopte Beoordelingsmethode voor Kinderhandschriften bij Vlaamse kinderen. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2005;16:6-13.
  • Smith-Zuzovsky N, Exner CE. The Effect of Seated Positioning Quality on Typical 6- and 7- Year-Old Children’s Object Manipulations Skills. Am J Occup Ther. 2004;58:380-8.
  • Smits-Engelsman B, Vrenken I, Stevens M, Van Hagen A.Systematische opsporing Schrijfproblemen (SOS): een hulpmiddel voor leerkrachten bij het signaleren van motorische schrijfproblemen van leerlingen in primair onderwijs. Breda: Avans plus; 1999.
  • Smits-Engelsman BCM, Fiers MJ, Henderson SE, Henderson L. Interrater reliability of the Movement Assessment Battery for Children. Phys Ther. 2008;88:286-94.
  • Smits-Engelsman BCM, Niemeijer AS, Van Galen GP. Fine motor deficiencies in children diagnosed as DCD on poor grapho-motor ability. Hum Mov Sci. 2001;20(1-2):161-82.
  • Smits-Engelsman BCM, Niemeijer AS. Movement Assessment Battery for Children, tweede editie (Movement ABC-2). Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2010a;22:9-13.
  • Smits-Engelsman BCM, Nijhuis-van der Sanden MWG. Motorische schrijfproblemen. In: Van Empelen R, Nijhuis-van der Sanden R, Hartman A, editors. Kinderfysiotherapie. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg; 2006, pp. 709-25.
  • Smits-Engelsman BCM, Schoemaker MM, Jansen MPHT, Niemeijer A.S. Fysiotherapie bij schrijfproblemen. Een effectevaluatie. Ned Tijdschr Fysiother. 1996;106:156-66.
  • Smits-Engelsman BCM, Schoemaker MM. The School Questionnaire for Teachers (SQT), in press.
  • Smits-Engelsman BCM, Stevens M, Frenken I, Hagen van A. Systematische Opsporing Schrijfproblemen (SOS): een hulpmiddel voor leerkrachten bij het signaleren van motorische schrijfproblemen van leerlingen in het Basis en Speciaal Onderwijs. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2005;17:16-21.
  • Smits-Engelsman BCM, Van Galen GP, Michels CGJ. De leerkracht beoordeeld: Inschatting van schrijfvaardigheidsproblemen en motorische achterstand bij basisschool leerlingen. Tijdschr Onderwijsresearch. 1995a;20:285-99.
  • Smits-Engelsman BCM, Van Galen GP. Dysgraphia in children: Lasting psychomotor deficiency or transient developmental delay? J Exp Child Psych. 1997;67:164-84.
  • Smits-Engelsman BCM, Wilson PH, Westenberg Y, Duysens J. Fine motor deficiencies in children with developmental coordination disorder and learning disabilities: An underlying open-loop control deficit. Hum Mov Sci. 2003;22:495-513.
  • Smits-Engelsman BCM. Nederlandse Bewerking van de Movement Assessment Battery for Children. Handleiding. Lisse: Swets en Zeitlinger; 1998.
  • Smits-Engelsman BCM. Nederlandse bewerking van de Movement Assessment Battery for children -2. Handleiding. Amsterdam: Pearson; 2010b.
  • Smits-Engelsman BCM. Theory-based diagnosis of fine motor-coordination development and deficiencies using handwriting tasks. PhD Thesis. Nijmegen: University of Nijmegen, 1995b .
  • Stefansson T, Karlsdottir R. Formative evaluation of handwriting quality. Percept Mot Skills. 2003;97(3):1231-64.
  • Ste-Marie DM, Clark SE, Findlay LC, Latimer AE. High levels of contextual interference enhance handwriting skill acquisition. J Mot Behav. 2004;36(1):115-26.
  • Sudsawad P, Trombly CA, Henderson A, Tickle-Degnen L. Testing the Effect of Kinesthetic Training on Handwriting Performance in First-Grade Students. Am J Occup Ther. 2002;56(1):26-33.
  • Sudsawad P, Trombly CA, Henderson A, Tickle-Degnen L. The relationship between the Evaluation Tool of Children’s Handwriting and teachers’ perceptions of handwriting legibility. Am J Occup Ther. 2001;55:518-23.
  • Taylor-Kulp M, Mazzola-Sortor J. Clinical Value of the Beery Visual-Motor Integration Supplemental Tests of Visual Perception and Motor Coordination. Optom Vis Sci. 2003;80(4):312-15.
  • Tseng MH, Murray EA. Differences in perceptual-motor measures in children with good and poor handwriting. Occ Ther J Res. 1994;14:19-36.
  • Tseng, M., Cermak, S. The Influence of Ergonomic Factors and Perceptual-Motor Abilities on Handwriting Performance. Am J Occ Ther. 1993;47(10):919-26.
  • van Beek I, Booij JC, Niemeijer AS, Smits-Engelsman BMC. De Movement ABC-2 Test en de Korperkoordinations test für Kinder vergeleken bij 11-16-jarigen. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2010;22:18.
  • van Bommel-Rutgers I, Overvelde A, Bosga-Stork I, Nijhuis-Van der Sanden R. Casus: ‘Ik kan niet mooi schrijven en ik ben ook nog onhandig.’ Een frequent voorkomend schrijfprobleem. Ned Tijdschr Kinderfysiother. 2010;22:48-55.
  • van Bommel-Rutgers I, Smits-Engelsman BCM. Is de SOSr een valide meetinstrument om motorische schrijfproblemen op te sporen? Stimulus. 2005;24(4):222-32.
  • van Dellen T, Kalverboer AF. Groninger Motoriek Observatielijst (GMO). 1990. In: De Nieuwe Buitenbeentjes onder redactie van A.F. Kalverboer. Rotterdam: Lemniscaat; 1996.
  • van der Schoot F, Bechger T. Balans van handschriftkwaliteit in het primair onderwijs. Uitkomsten van de peilingen in 1999. Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau (PPON) reeks nr. 22. 2003. Citogroep.
  • van Galen GP, Portier SJ, Smits-Engelsman BCM, Schomaker LRB. Neuromotor noise and poor handwriting in children. Acta Psychol. 1993;82:161-78.
  • van Galen GP. Handwriting: issues for a psychomotor theory. Hum Mov Sci. 1991;10:165-91.
  • van Hartingsveldt MJ, Cup EHC, Corstens-Mignot MAAMG. Korte Observatie Ergotherapie Kleuters, theorie, observatie en advies. Nijmegen: Ergoboek, Nijmegen; 2006.
  • van Hartingsveldt MJ, Cup EHC, Oostendorp RAB. Reliability and validity of the fine motor scale of the Peabody Developmental Motor Scales-2. Occup Ther Int. 2005;12(1):1-13.
  • van Ravensberg DD, Van Riet AM, Visser JJW, Berkel DM van. Kinderfysiotherapie in de eerste lijn: indicaties en behandeling. Amersfoort: Nederlands Paramedisch Instituut; 2004.
  • van Rossum JHA, Vermeer A. Supplement CBSK – Competentiebelevingsschaal voor kinderen – Motorische Competentie-Zelfbeoordeling. Lisse: Swets & Zeitlinger; 2000.
  • van Waelvelde H, De Mey B, Smits-Engelsman BCM. Handleiding SOS, Systematische opsporing van schrijfmotorische problemen. Versie november 2008. Publicatie Revalidatie wetenschappen en kinesitherapie; Gent: Belgium. Beschikbaar via http://www.revaki.ugent.be/files/research/SOS-handleiding.pdf
  • van Waelvelde H, Weerdt W de, Cock P de, Smits-Engelsman BMC. Aspects of the validity of the Movement Assessment Battery for Children. Hum Mov Sci. 2004;23:49-60.
  • van Waelvelde H, Peersman W, Lenoir M, Smits-Engelsman BCM. The reliability of the Movement Assessment Battery for Children for preschool children with mild to moderate motor impairment. Clin Rehabil. 2007;21(5):465-70.
  • Van Waelvelde H, Hellinckx T, Peersman W, Smits-Engelsman BC. SOS: a screening instrument to identify children with handwriting impairments, Phys Occup Ther Pediatr. 2012 Aug;32(3):306-19
  • Vanderheyden V. Vlaamse schrijfsnelheidstest: evaluatie van de schrijfsnelheid. 2003. België. (e-mail:[email protected]" ;; target="_blank">[email protected] )
  • Vercoulen JHMM, Alberts M, Bleijenberg G. De Checklist Individual Strength (CIS). Gedragstherapie. 1999;32:131-6.
  • Vinter A, Chartrel E. Effects of different types of learning on handwriting movements in young children. Learn Instr. 2010;20:476-86.
  • Vinter A, Chartrel E. Visual and proprioceptive recognition of cursive letters in young children. Acta Psychol. 2008;129:147-56.
  • Vlachos F, Bonoti F. Explaining age and sex differences in children`s handwriting: A neurobiological approach. Eur J Dev Psychol. 2006;3(2):113-23.
  • Vlachos F, Bonoti F. Handedness and Writing Performance. Percept Mot Skills. 2004;98:815-24.
  • Vles JSH, Kroes M, Feron FJM. Maastrichtse Motoriek Test. Leiden: Pits; 2004.
  • Volman MJM, Van Schendel BM, Jongmans MJ. Handwriting difficulties in primary school children: a search for underlying mechanisms. Am J Occup Ther. 2006;60(4):451-60.
  • Wann JP, Jones JG. Space-time invariance in handwriting: contrasts between primary school children displaying advanced or retarded handwriting acquisition. Hum Mov Sci. 1986;5:275-96.
  • Wann JP, Kardirkamanathan M. Variability in Childrens` Handwriting: Computer diagnosis of writing difficulties. In: The Development of Graphic Skills. Wann JP, Wing AM, Sovik N (Eds). London: Academic Press, 1991.
  • Wann JP. Trends in the refinement and optimization of fine-motor trajectories: Observations from an analysis of the handwriting of primary school children. J Mot Behav. 1987;19:13-37.
  • Weil MJ, Amundson SJ. Relationship between visuomotor and handwriting skills of children in kindergarten. Am J Occup Ther. 1994;48(11):982-8.
  • Weintraub N, Graham S. The contribution of gender, orthographic, finger function, and visual- motor processes to the prediction of handwriting status. Occup Ther J Res. 2000;20(2):121-40.
  • Weintraub N, Yinon M, Bar-Effrat Hirsch I, Parush S. Effectiveness of sensorimotor and task-oriented handwriting intervention in elementary school-aged students with handwriting difficulties. OTJR. 2009;29:125-34.
  • Williams J, Zolten AJ, Rickert VI, Spence GT, Ashcraft EW. Use of nonverbal tests to screen for writing dysfluency in school-age children. Percept Mot Skills. 1993;76(3):803-9.
  • Wilson BN, Crawford SG, Green D, Roberts G, Aylott A, Kaplan BJ. Psychometric Properties of the Revised Developmental Coordination Disorder Questionnaire. Phys Occup Ther Pediatr. 2009;29(2):182-202.
  • Wilson BN, Kaplan BJ, Crawford S, Campbell A, Dewey D. Reliability and validity of a parent questionnaire on childhood motor skills. Am J Occup Ther. 2000;54:484-93.
  • Wilson BN, Kaplan BJ, Crawford SG, Roberts G. Developmental Coordination Disorder Questionnaire 2007. http://www.dcdq.ca.
  • Windsor M-M. Clinical Interpretation of ‘Grip Form and Grafomotor Control in Preschool Children’. Am J Occup Ther. 2000;54(1):18-9.
  • World Health Organization. International Classification of Functioning, Disability and Health for Children and Youth (ICF-CY). Geneva, Switzerland, 2007. Beschikbaar via http://www.rivm.nl/who-fic/icf-cy.htm.
  • Ziviani J, Wallen M. The Development of Graphomotor Skills. In: Handfunction in the Child: Foundation for remediation. Henderson A, Pehoski C, editors. St. Louis, Missouri: Mosby Elsevier; 2006.
  • Ziviani J. Qualitative changes in dynamic tripod grip between seven and 14 years of age. Dev Med Child Neur. 1983;25(6):778-82.
  • Ziviani J. Use of modern cursive handwriting and handwriting speed for children ages 7 to 14 years. Percept Mot Skills. 1996;82(1):282.
  • Zwicker J, Hadwin A. Cognitive versus multisensory approaches to handwriting intervention: a randomized controlled trial. OTJR. 2009;29:40-8.